Page Text
________________
७०२
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
विस्तीर्णविभवान्धस्य के वयम् ?" [] । " इदानीं सन्धिः " [] । " भवन्तमेतर्हि मनश्वि (स्वि) गर्हिते विवर्तमानं नरदेव! वर्त्मनि ''[ किरातार्जुनीयम्, सर्गः - १, श्रो-३२]। ४ " सम्प्रत्यसाम्प्रतं वक्तुम् "[ शिशुपालवधम्, सर्गः - २, श्रो७०] । इदानीमयोग्यमित्यर्थः । अस्मिन् कालेऽर्थेऽव्ययाः ॥ ( ३.४.५ प्रतिपाठः) १ 'साम्प्रतम्' इति मान्तं विभक्त्यन्तप्रतिरूपकमव्ययम् । यथा- 'भीमामार्जुनव्यतिकरः साम्प्रतं वर्तते तयो: "[ ]इति । २ 'अधुना' इति । 'अधुना तस्य विस्तीर्णविभवान्धस्य के वयम् ?" १० [] इति । ३ इदानीम्' इति मान्तम् । [ यथा- " इदानीं त्वं नाथः ''[ ] इति । ४ 'सम्प्रति' इति तृतीयस्वरान्तः । “सम्प्रत्यसाम्प्रतं वक्तुम्’[शिशुपालवधम्, सर्गः - २, श्रो- ७०] । ५ एतर्हि तृतीयस्वरान्तम् । यथा" भवन्तमेतर्हि मनस्विगर्हिते "[ किरातार्जुनीयम्, सर्गः - १, श्रो- ३२ ] इति । पञ्च 'हिवणां' इति भाषाय:
यथा- "
यथा
||
( १.२ प्रतिपाठः ) १ सर्वस्मिन् काले सदा । 'सर्वैकान्यकिंयत्तदः काले दा५ ।३।१५ ॥ 'सर्वस्य सोऽन्यतरस्यां दि ५ | ३ |६ ॥ इति साधुः । " सदा कुरु" [] । सर्वदाऽपि । २ सनातनः । सनत् सनाच्च । यथा
Fasar
३ ५०
द्राक् स्त्रागरं झटित्याशुं मङ्क्ष्वह्नाय च सत्वंरम् " सनत्कुमारः "[अमरकोषः १ ॥ १ ॥ ५१ ॥, अभि.६९३]। "ये नमन्त्यनिशं जिनम्"[] । ४ " शश्वद् याति'[ ] । 'सदम् " [ ] इति शिलोञ्छः । एते सदार्थाः ॥
( ३.४.५ प्रतिपाठः ) १ यथा - " सदा पुरोडाशपवित्रताधरे "[ ] इति । सर्वदा इत्यपि । २ 'सना', [ यथा"सनातनः " [ ] । सनदित्यपि । यथा- 'सनत्कुमारः [ अमरकोषः १ । १ १५१ ॥ अभि. ६९३] । सनादिति द्वितीयस्वरमध्यमपि । ३ 'अनिशम्' इति मान्तम् । यथा- "ये नमन्त्यनिशं जिनेश्वरम्''[ ] इति । ४ 'शश्वद्' इति चतुर्थवर्गाद्यान्तः । यथा- " शश्वत् पठति छात्र: "[]इति । दिहाडीनामानि चत्वारि ॥
६०
॥१५३० ॥
( १.२प्रतिपाठः ) १ 'अञ्जसा' इति तृतीया२० न्तप्रतिरूपकोऽव्ययः । यथा- " यद्वा ( यज्वा ) ऽञ्जसा जयति ब्रह्मलोकम्"[] । २ " द्राग विद्रुतं कातरै: "[] । ३ "4 'साक् सरन्त्यभिसारिका: "[ गणरत्न. पृ. ३६ ] | ४ "अरं याति तुरङ्गमः "[] । ५ " आनीय झटिति घटयति विधिरभिमतमभिमुखीभूतः "[ रत्नावलि. १.५ ] । ६ " आश्वपेहिमम शीधु (सीधु) भाजनात् " [काव्यालं०, सू. वृ. ३।२ । ८ । ] । ७ "मङ्क्षूदपाति पुरतः (परितः) पटलैरलीनाम् "[शिशुपालवधम्, सर्ग: ५, श्रो-३७] । " अह्नाय तावदरुणेन तमो निरस्तम्"[रघुवंशम्, सर्ग: ५, श्लो- ७१] । ९ " सत्वरं गच्छ"[ ]। झगितिसपदितरसादि च 1 एते ३० शीघ्रार्थेऽव्ययाः ||
[ सामान्यकाण्डः - ६, अव्ययानि इति । "स्राक् सरन्त्यभिसारिका: "[गणरत्न. पृ.३६ ] । ४ 'अरम्' इति मान्तम् । "अरं याति तुरङ्गमः "[] । ५ 'झटिति' तृतीयस्वरद्वयोऽयम् । " आनीय झटिति घटयति विधिरभिमुखमभिमुखीभूतः '[ रत्नावली १.५ ] । ६ 'आशु' इति । यथा- " आशु एहि (आश्वपेहि ) मम शीधु (सीधु) भाजनात् " [ काव्यलं०, सू. वृ. ३।२।८ । ] इति । ७ यथा"मक्षूदयादि पुरत: ( परितः) पटलैरलीनाम् " [ शिशुपाल- ४० वधम्, सर्गः -५, लो - ३७] इति । ८ अह्नाय' इति चतुर्थ्यन्तप्रतिरूपकम् । यथा- 'अह्नाय तावदरुणेन तमो निरस्तम् " [ रघुवंशम्, सर्ग: ५, श्रो- ७१] इति । [९ सत्वरम्] "ऊतावलि' नामान्यष्टौ ॥१५३०॥ संदा सनाऽनिशं शश्वत्
( ३.४.५ प्रतिपाठः ) १ अञ्जसा द्वितीयस्वरान्तः, तृतीयान्तप्रतिरूपम् । २-२ द्राक्, स्राक्, एतौ द्वौ व्यञ्जनकवर्गाद्यान्तौ । यथा- " द्राग् विद्रुतं कातरै: "[]
Jain Education International
"
""
For Private & Personal Use Only
भूयोऽभीक्ष्णं पुनः पुनः ।
5
असकृन्मुहुः
( १.२प्रतिपाठः ) १ " जगाद भूयो जगदेकनाथ: ''[] । २ " अभीक्ष्णं वक्ति" []। ३ " पुनः पुनर्वारि पिबेदभूरि ''[ अष्टाङ्गहृदयम्] । ४ " 'असकृद् ध्येयो जिनः सद्भिः "[] । ५ " कान्ता ( कान्तां ) मुहुर्ध्यायति" []। एते पुनः पुनरर्थाः ॥
१. 'भाषा' इति३ ॥ २. 'पुरुतः' इति ॥ ३. 'उ' इति३ ॥ ४ १प्रतौ नास्ति ॥ ५ 'सद-' इति ॥ ६ ४.५ प्रत्योर्नास्ति ॥ ७ 'न्ति' इति५ ॥ ८ 'तः' इति१ ॥
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |