Page Text
________________
१००-१०३] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
३३ २ सूर्यमुपगतं उपसूर्यकम्, क्लीबलिङ्गः। स्वार्थे कन्, 'प्रादयश्च' रेवन्तस्त्वर्करेतोजः प्लवगो हयवाहनः। २।२।१८॥ इति प्रादिसमासः । यद्वा समीपे सूर्यस्य प्रतिकृतिः रेवति (रेवते) गच्छति हयेनेति रेवन्तः । 'रेव गतौ' उपसूर्यकम् । 'इवे प्रतिकृतौ'५।३।९६॥ इति कन् ॥१०१॥३ (भ्वा.आ.से.), विशिभ्यां झच (झच्) '(उणा-४०६),बाहुलपरितो धीयते स्थाप्यते परिधिः, पुंल्लिङ्गः । 'डुधाञ् धारणपो- कादतोऽपि झच्, 'झोऽन्तः'७१।३।२ अर्कस्य रेत: अर्करेतः, षणयोः'(ज.उ.अ.) परिपूर्वः, 'उपसर्गे घोः कि:३३९२॥ अर्करेतसो जातः अर्करेतोजः । 'जनी प्रादुर्भावे'(दि.आ.से.). इति किः, 'आतो लोप इटि च'६४।६४॥ इत्यालोपः । कर्तरि
'पञ्चम्यामजातौ'३।२।९८॥इति डः ।३ प्लवनंप्लवः । 'प्लुङ् किः"[टीकासर्वस्वम् १।३।३१॥] इति तु सर्वानन्दः । ४ परितो
. तो गतौ'(भ्वा.आ.अ.), ऋदोरप्'३।३।५७॥इत्यप्, गुणः ।प्लव विष्यते व्याप्यतेऽनेन परिवेषः। परिपूर्वः, 'विष्ल व्याप्तौ'(जु.-.
उत्पतनम्, तेन गच्छति प्लवगः । 'गम्लु गतौ(भ्वा.प.अ.),
'अन्यत्रापि दृश्यते' (वा-३।२४८॥) इति डः।४ हयो वाहनमस्य ४० उ.अ.), बाहुलकात् कर्तरि घञ् । परिवेशस्तालव्यान्तोऽपि । तथा
हयवाहनः । चत्वारि सूर्यपुत्रस्य ॥ १० च "पुंल्लिङ्गः परिवेष: स्यात् परिधौ परिवेषण:"[ ] इति मूर्ध
अष्टादश माठराद्याः सवितः पारिपार्श्विकाः ॥१०३॥ न्यान्ते रुद्रः । "वेष्टने परिवेशः स्याद् भानोः सविधमण्डले"
मठति वसति सूर्यसमीप इति माठरः। 'मठ मद["]इति तालव्यान्ते रभसः । "एवं च विशतिवेवेष्ट्योध"
निवासयो:'(भ्वा.प.से.), अम्बरवद् अरन्प्रत्ययः, बाहुलकाद् []इति तु कौमुदी । तथा च "मण्डलं परिवेषश्च परिधिश्चोप
दीर्घः।" मठरस्यापत्यं माठरः, "विदादिभ्योऽ'४।१।१०४॥" सूर्यकम्"[]इति त्रिकाण्डे भागुरिः । “परिधिर्यज्ञियतरौ(-रोः) ।
(-राः) []इति तु स्वामी । परितः पावं वर्तन्त इति पारिपार्श्विकाः। शाखायामुपसूर्यके "[अमरकोषः३।३।९७ ॥] इत्यनेकार्थकाण्डः। 'परेर्मुखं च४४२९॥ इति चकारात ठक, 'ठस्येक: ७३५०॥ "संमूर्च्छिता रवेरिन्दोश्च किरणाः पवनेन मण्डलीभूतास्ते तु 'किति च७२।११८॥ इति वृद्धिः । सूर्यः कारुणिकः, अतों देवानां साभ्रे व्योम्नि परिवेश:"[ ]इति वराहः । चत्वारि चन्द्र- यथेष्टं वरमाददात्विति धियाऽष्टादश चन्द्रादयो विघ्नदेवता नामासूर्यमण्डलस्य ॥
न्तरेण स्थापतिाः, ते चामी "माठरः, पिङ्गलः, दण्डः, राजश्रोथौ, ___ सूरसूतस्तु काश्यपिः । खरद्वारिकौ, कल्माषपक्षिणी, जातृकारः, कुतापकौ, पिङ्गगजौ,
दण्डिपुरुषौ किशोरकौ"[]इति । यच्च व्याडि:अनूरुर्विनतासूनुररुणो गरुडांग्रजः ॥१०२॥
"सुरावृतस्त्वसावष्टादशभिः पारिपार्श्विकैः । १ सूरस्य सूतः सारथिः सूरसूतः। यौगिकत्वाद् रवि
इन्द्रादयश्चैते देवाः सर्वे नामान्तरैः स्थिताः ॥१॥ सारथिरित्यादयः। २ कश्यपस्यापत्यं काश्यपिः। 'ऋष्यन्धक
तंत्र शक्रो वामपार्श्वे दण्डाख्यो दण्डनायकः । वृष्णिकुरुभ्यश्च'४।१।११४॥ इति प्राप्तमणं बाधित्वा 'बाह्वा
वह्निस्तु दक्षिणे पार्श्वे पिङ्गलो वामतश्च सः ॥२॥ दिभ्यश्च'४।१९६॥इति गोत्रे इब् ।३ न विद्यते ऊरू अस्य अनूरुः। पूर्वद्वारे गुहहरौ राजश्रोघौं क्रमेण तौ । 'न'२।२।६ ॥ इति सूत्रेण तत्पुरुषः, 'न'६३७३ ॥ इति नजो द्वितीये तु धर्माधौं तौ खरद्वारिको क्रमात् ॥३॥ लोपः, 'तस्मान्नुडचि'६।३।७४॥ इति नुडागमः । ४ विनतायाः तृतीये तु यमताक्ष्यों क्रमात् कल्माषपक्षिणौ । सूनुः विनतासूनुः । यौगिकत्वाद् वैनतेय इत्यादिः। ५ अरुणवर्णत्वाद् चित्रगुप्तश्च कालश्च रवेदक्षिणपार्श्वगौ ॥४॥ ६० अरुणः। ६ गरुडस्याग्रजो गरुडाग्रजः। षट् सूर्यसारथेः । प्रथमो जातृकाराख्यो माढराख्यो द्वितीयकः । शेषश्चात्र
पश्चिमतोऽब्धिवरुणौ तौ प्राप्नुयात् कुतापकौ ॥५॥ ३० "अरुणे विपुलस्कन्धो महासारथिराश्मनः ॥"
उदीच्यां यक्षहेरम्बौ तौ च पिङ्गगजौ क्रमात् । [शेषनाममाला २११॥] इति ॥१०२॥
प्राच्यां तु रुद्ररेवन्तौ तौ दण्डिपुरुषौ क्रमात् ॥६॥ १. समुद्रः' इति २.३॥ २. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-१,१३॥३१॥, पृ.७२॥, रामाश्रमी १३३२॥, पृ.५३॥ ३. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, दिग्वर्गः, भो-१००, पृ.१३०॥ ४. 'नलोपो नञः'६३७३ ।। इत्यष्टाध्याय्याम् ॥ ५. 'दिवादिभ्योऽज्' इति१॥६. अम. क्षीरस्वामिटीकायां तु "मठरस्यापत्यं माठरः" इत्येव दृश्यते, अम. क्षीर. १।२।३२॥, पृ.३०॥ ७. 'परिमुखं च' इत्यष्टाध्याय्याम् ॥ ८. इतोऽग्रे १.२प्रतौ 'प:' इति दृश्यते ॥ ९. द्र. स्वोपज्ञटीका २१०३ ॥, पृ.२२ ॥१०. 'राजश्रौधौ' इति १.२.४॥
२०
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
rivate & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |