Page Text
________________
६९८
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[सामान्यकाण्डः-६ १ क्षयणं क्षयः। ‘क्षि क्षये'(भ्वा.प.अ.), 'एरच्'
अपहारापचयौ समौ । ३।३५६॥ तत्र । २ क्षयणं क्षिया । 'क्षि हिंसायाम्'
१ अपहरणम अपहारः। (अपपर्वः 'हब हरणे' (स्वा.प.से.), भिदादित्वादङ्, 'अचि श्नु-'६१४७७॥
(भ्वा.उ.अ.),) घन् । २ अपचयनम् अपचयः । 'एरच्' इतीयङ्, टाप्। यद्वा 'क्षीष् हिंसायाम् '(त्र्या.प.अ.),
३३ ५६॥, उपसर्गविशेषादर्थवैचित्र्यम् । द्वेऽपचयस्य ॥ षित्त्वादङ्, 'अचि श्नु-'६४७७॥ इतीयङ् । द्वे क्षयस्य ॥ स्फरणं स्फुरणे
प्रत्याहार उपादानम् १ स्फर्यते स्फरणम् । 'स्फर स्फुरणे'(तु.प.से.), १ प्रत्याह्रियन्ते संक्षिप्यन्ते वर्णा अत्रेति प्रत्याअदुपधः, ल्युट् । २ स्फूर्तिः स्फुरणम् । 'स्फुर स्फुरणे' हारः । बाहलकादधिकरणे घब, अणे इण यणादिः । (तु.प.से.), उदुपधा(-ध:), ल्युट् । तत्र । द्वे 'स्फरणस्य ।
"[अन्नादिक] विषयेभ्यः इन्द्रियाणामाकर्षणं च''[अम. १० फरकवौ ' इति भाषा ॥
क्षीर.३।२।१६॥] इति क्षीरस्वामी अर्थद्वयं प्राह । इह त्वाज्यानिमो
चार्याभिप्रायेणाऽद्य एवार्थो ज्ञातव्यः, अपरस्य तु- "प्रत्या- ४० १ ज्यानं ज्यानिः । 'ज्या वयोहानौ'(त्र्या.प.अ.), हारस्त्विन्द्रियाणां विषयेभ्यः समाहृतिः''[अभि., शो-८३] 'म्लाग्लाज्याहात्वरिभ्यो नि: '(वा-३३९४॥) । २ जरणं इत्यनेन प्रागेव व्याख्यानात् । २ उपादीयते उपादानम् । जीर्णिः। 'ज(जष) वयोहानौ'(दि.प.से.), "स्त्रियां क्तिन्' ल्यट । दे एकत्र ढौकनस्य ॥ ३।३।९४ ॥, 'ऋल्वादिभ्यः क्तिनिष्ठावद् ज्ञेयः '(वा-८।२। ४४ ॥), 'ऋत इद्धातो: '७।१।१०० ॥, 'उरण रपरः'११ ।
बुद्धिशक्तिस्तु निष्क्रमः ॥१५२४॥ ५१॥, निष्ठावत्त्वाद् 'रदाभ्याम्-'८।२।४२॥ इति णत्वम् १ बुद्धः शक्तिः सामर्थ्य बुद्धिशक्तिः, सा चा(नत्वम्), तत्र । द्वे ज्यानेः । 'हानि' इति भाषा ॥
ऽष्टधा- 'शुश्रूषा श्रवणं चैव'[अभि.,श्री-३१०] इत्यादिका अथ वरो वृतौ ॥१५२३॥ प्रागुक्ता । बुद्धिशक्तिः प्रज्ञासामर्थ्यम् । निष्क्रमणं निष्क्रमः । १ वरणं वरः। 'वृञ् वरणे'(स्वा.उ.से.), ऋदोरप्' भावे घञ् । "निष्क्रमो बुद्धिसम्पत्तौ निर्गमे दुष्कुलेऽपि ३३५७॥ । वियतेऽसाविति कर्मणि वाऽप् । यत्कात्य:- च"[विश्वप्रकाशकोशः, मान्तवर्गः, श्रो-३८] इति महेश्वरः । "तपोभिरिष्यते यस्तु देवेभ्यः स वरो मतः''[ ] इति । "निष्क्रमो निर्गमे ख्यातो बुद्धिसम्पदि निष्क्रमः "["]इति ५० २ वरणं वर्तिः । 'स्त्रियां क्तिन्'३।३।९४॥, तत्र । द्वे रुद्रः । एक बुद्धिशक्तेः ॥१५२४॥ देवादिभ्यो वाञ्छितयाचनस्य ॥१५२३॥ ____ 2
सङ्ग्रहमाह- सङ्कलय्यार्थकथनं सङ्ग्रहस्तम्समुच्चयः समाहारः
इत्यादयः क्रियाशब्दा लक्ष्या धातुषु लक्षणम् । १ समुच्चयनं समुच्चयः । 'चिञ्'(स्वा.उ.अ.), 'एरच्'३३ ५६ । । २ समाहरणं समाहारः । भावे घञ् ।
इत्यादयः एवं प्रकाराः सिद्धाः क्रियाशब्दा अन्ये"समाहारस्तु संक्षेप एकत्र करणेऽपि च"अनेकार्थसङग्रहः ऽप्युक्तव्यतिरिक्ता अपि लक्ष्या लक्षणीया ज्ञेया इत्यर्थः ।
४।२८४॥]इत्यनेकार्थः । “अनेकस्यैकत्राऽध्यावाप:'"[अम. तेषां तु लक्षणं प्रकृतिप्रत्ययविभागरूपा प्रतिपत्तिर्धातुषु ३० क्षीर.३।२।१६॥] इति क्षीरस्वामी। द्वे 'एकठाकरण' इत्यावस्य॥ धातुपाठवृत्तिमाधव्यादेरवसेयमित्यर्थः ॥
१. 'स्फुर' इति१.२.३.५॥ २. 'स्फर स्फुर स्फल स्फुल चलने' इति स्वामी, 'स्फर इत्येके' इति मैत्रेयः ॥ ३. 'स्फर स्फुर स्फल स्फुल चलने' इति स्वामी, 'स्फुर स्फुरणे सञ्चलने दीप्तौ च' इति मैत्रेयः, 'स्फुर स्फुल संचलने' इति सायणः ॥ ४ 'स्फु-' इति१.३॥ ५. 'फु-' इति३॥ ६. '-वउं' इति१.२, '-वौं' इति५ ॥ ७. तुलनीयोऽमरकोषः३।२।९॥ ८. 'ग्लाम्लाज्याहाभ्यो निः' इति वार्तिकस्वरूपम् ॥ 'वीज्याज्वरिभ्यो निः'(उणा-४८८, दशपाधुणा-१।१८)इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ १. तुलनीयोऽमरकोषः३।२।८॥ १०. 'दै-' इति३॥ ११. द्र. अम.क्षीर.३।२८॥, पृ.२६२ ॥, स्वोपज्ञटीका ६१५२३॥, पृ.३४१॥, रामाश्रमी३।२४॥, पृ.५२८॥ १२. '-त्तिः' इति३.५॥ १३. '-जनस्य' इति१॥ १४ '-ठां' इति१.२॥ १५. कोष्ठान्तर्गतपाठः १.२.४.५प्रतिषु नास्ति ॥ १६. '-हारमुपा-' इति१.३॥ १७. तुलनीयोऽमरकोषः३।२।१६ ॥ १८. 'संप्र-' इति४.५ ॥ १९. 'इअण्' इति१.२.४.५ ॥ २०. "(प्रत्याहारः) एकत्र ढौकनम्" इति तत्र प्रथमोऽर्थः, ३।२।१६ ॥, पृ.२६४ ॥ २१. '-तत्वात्' इति१॥ २२. द्र. पदचन्द्रिका, भा-३, संकीर्णवर्गः, श्री-१३७, पृ.१४४ ॥, रामाश्रमी३।२।२५ ॥, पृ.५३५ ॥ २३. १प्रतौ नास्ति ॥ २४. '-रेको क्ता' इति१॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |