Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 724

१०
१४८६ - १४९१]
ह्रस्वादिरकारमध्यमश्च । ऊर्यादीनां त्रयाणां 'ऊर्यादिच्विडाचश्च'१।४।६१ ॥ इति गतिसंज्ञा, ततः 'कुगतिप्रादयः' २ । २ । १८ ॥ इति तत्पुरुषः ॥ १४८८ ॥ ५ संश्रूयते स्म संश्रुतम् । संपूर्व: 'श्रु श्रवणे' (भ्वा.प.अ.), क्तः । ८ आङ्पूर्वः शृणोतिरङ्गीकारार्थः, आश्रूयते स्म आश्रुतम् । १० एवं प्रतिश्रुतं च । ६ अभ्युपगम्यते स्म अभ्युपगतम् । अभ्युपपूर्वो गमिरङ्गीकारार्थः । ९ सङ्गीर्यते स्म सङ्गीर्णम् । सम्पूर्वः 'गृ निगरणे' (तु.प.से.), अङ्गीकारार्थः । दश अङ्गीकृतस्य ॥
छिन्ने लूंनं छितं दितम् ॥१४८९॥
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
६८३
प्राप्तं तु भावितम् ।
लब्धमासादितं भूतम्
१ प्राप्यते स्म प्राप्तम् । प्रपूर्वः । ' आप्लृ व्याप्तौ ' (भ्वा.प.अ.), क्तः । २ 'भू प्राप्तौ ' ( चु.आ.से.), चुरादिः, प्रत्यये भावितम् । ५ 'आधृषाद् वा' (गण-सू- ) इति णिज्विकल्पे भूतम् । ३ लभ्यते स्म लब्धम् । 'डुलभष् प्राप्तौ ' (भ्वा.आ.अ.), कर्मणि क्तः, 'झषस्थो: - '८ । २ । ४० ॥ इति धत्वम्, 'झलां जश् झशि ' ८ ।४ ॥ ५३ ॥ इति ४० जश्त्वम् । ५ आसाद्यते स्म आसादितम् । आङ्पूर्वात् सदेर्ण्यन्तात् क्तः । विन्नमपि । पञ्च प्राप्तस्य ॥
पतिते गलितं च्युतम् ॥१४९०॥
छेर्दितं खण्डितं वृक्णं कृत्तम्
स्त्रस्तं भ्रष्टं स्कंन्नपने
१ छिद्यते स्म छिन्नम् । 'छिदिर् द्वैधीकरणे ' (रु. उ.से.), क्तः, ' रदाभ्याम् ८ १२ ।४२ ॥ इति निष्ठानत्वम्, तत्र । २ लूयते स्म लूनम् । 'लूञ् छेदने ' (क्र्या.उ.से.), क्तः, 'ल्वादिभ्यश्च' ८।२ ।४४ ॥ इति निष्ठानत्वम् । ३ छाय स्म छितम् । 'छो छेदने' (दि.प.अ.), क्तः, 'शाच्छोरन्यतरस्याम् ७ १४ । ४१ ॥ इतीकारः । छातमपि । ४ दीयते दितम् । 'दोऽवखण्डने ' (दि.प.अ.), क्तः, 'द्यतिस्यतिमास्थाम् ७ १४ ४० ॥ इतीकारो ऽन्तादेशः ॥१४८९ ॥ ५ छेद्यते २० स्म छेदितम् । 'छिदिर् द्वैधीकरणे' (रु.उ.से.), णिजन्तात् त ६ खण्ड्यते खण्डितम् । 'खडि भेदने ' ( चु. उ.से.), क्तः । ७ वृश्च्यते वृक्णम् । 'ओव्रश्च छेदने' ( तु.प.से.), क्तः, तस्य पूर्वत्राऽसिद्धत्वाद् झल्परत्वेन 'स्को: - '८।२।२९ ॥ इति सलोपः, 'चोः कुः १८ |२| ३० ॥ इति कुत्वं च । 'निष्ठादेशः षत्वस्वरेड्विधिषु सिद्धो वक्तव्यं: ' ( ) इति वृश्चादिषत्वे निष्ठादेशस्य सिद्धत्वाद् झल्परत्वाभावान्न षत्वम् । 'ओदितश्च'८ ।२ ।४५ ॥ निष्ठानत्वम्, 'यस्य विभाषा ७ । २ । १५ ॥ इत्यनिट्त्वम्, 'यस्य विभाषा ७ । २ । १५ ॥ इत्यनिट्त्वम् ग्रहिज्या- '६ ।१ ।१६ ॥ ३० इति सम्प्रसारणम्, 'ऋवर्णान्नस्य णत्वं वाच्यम्' (वा
१ पतति स्म पतितम् । 'पत्लृ पतने '(भ्वा. प.से.), क्तः, तत्र । २ गलति स्म गलितम् । 'गड सेचने' (भ्वा.प.से.), क्तः, डलयोरेकत्वस्मरणम् । ३ च्यवते च्युतम् । 'च्युङ् गतौ' (भ्वा.आ.अ.), क्तः ॥। १४९० ।। ४ स्रंसते स्म स्त्रस्तम् । स्रंसु ध्वंसु अधःपतने '(भ्वा. आ.से.), क्तः, 'अनिदिताम्- '६ १४ १२४ ॥ इति न्लोपः । ५ भ्रंशते स्म भ्रष्टम् । 'भ्रंश (भ्रंशु) अधःपतने' (भ्वा.आ.से.), क्तः, ‘व्रश्च-'८।२।३६ ॥ इति षत्वम्, ष्टुत्वम् । ६ स्कन्दति स्म स्कन्नम् । 'स्कन्दिर् गतिशोषणयो: ' (भ्वा.प.से.), क्तः, 'अनिदिताम्- '६।४।२४ ॥ इति लोपः । ७ पद्यते स्म पन्नम् । 'पद गतौ ' (दि.आ.अ.), क्तः । सप्त पतितस्य ॥
५०
शंसितं तु सुनिश्चितम् ।
१ शंस्यते स्म शंसितम् । 'शंस (शंशु) स्तुतौ' (भ्वा.प.से.), क्तः, तालव्यादिर्दन्त्यान्तः । २ सुष्ठु निश्चिनोति स्म सुनिश्चितम् । सुनिर्पूर्वः 'चिञ् चयने' (स्वा. उ.अ.), क्तः। सुष्ठु निश्चितमस्येति वा । द्वे निश्चयीकृतस्य ॥ ६०
८४)। ८ कृतम् । 'कृती छेदने' (तु.प.से.), मृर्गितं मार्गितान्विष्टान्वेषितानि गर्वेषिते ॥१४९१ ॥
क्तः
। अष्ट छेदितस्य ||
१ मृमृगतम् । मृग अन्वेषणे' (चु.आ.से.),
१. १प्रतौ नास्ति ॥ २. 'खड खडि भेदे' इति स्वामी, 'खड खडि कडि भेदने' इति मैत्रेयसायणौ ॥ ३. 'निष्ठादेशः षत्वस्वरप्रत्यये विधिषु सिद्धो वाच्यः' इति वार्तिकस्वरूपं दृश्यते ॥ ४द्र मा. धातुवृत्तिः तुदादिः, धातुसं-१४, पृ. ४६५ ॥ ५ क्तः प्र-' इति५ । ६ 'शल हुल पत्लृ गतौ' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ७ 'स्रंसु ध्वंसु भ्रंसु अवस्रंसने' इति स्वामिसायणौ, 'स्रन्सु भ्रन्शु ध्वन्सु अधःपतने, अवस्त्रंसने च' इति मैत्रेयः ॥ ८ मैत्रेयसायणसम्मतोऽयं पाठः, 'स्कन्दिर् शोषणे' इति स्वामी ॥ ९ 'लोपः' इति५ ॥ १०. इतोऽग्रे १प्रतौ 'स्म' इति दृश्यते ॥
For Private Personal Use Only