Page Text
________________
३०
१४२७-१४३१ ]
५ खर्वति
'अर्तिकमिभ्रमि- ' (उपमा- ४१२) इत्यादिनाऽरन् । खर्वम् । 'खर्व मतौ ' (भ्वा.प.से.), अच् ६ कूयते कुब्जम् । पृषोदरादिः । ७ वामं ह्रस्वत्वमस्य वामनम् । पामादित्वान्नः । सप्त नीचस्य ॥
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
विशालं तु निशङ्कटम् ॥१४२९॥ पृथूरु पृथुलं व्यूढं विकटं विपुलं बृहत् । स्फारं वरिष्ठं विस्तीर्णं ततै बहु महद् गुरु
14 15
॥१४३० ॥ १-२ विस्तृतं विशालम्, विशङ्कटम् । 'वेः १० शालच्छङ्कटचौ'५।२ ॥२८॥ इति सूत्रेण साधूं, द्वे अपि तालव्यशे ॥ १४२९ ॥ ३ प्रथते पृथु । 'प्रथ प्रख्याने ' (भ्वा.आ.से.), 'पतिम्रदिभ्रस्जां सम्प्रसारणं सलोपश्च' ( उणा - २८) इति कुः । ४ इयर्ति उरु: ( उरु), पञ्चमस्वरादिः । 'ऋ गतौ ' (जु.प.अ.), 'अर्ते रुर्वा' ( ) इत्यु, उ च धातारादेशः। ५ पृथुत्वयोगात् पृथुलम् । सिध्मादित्वाल्लः (-स्लच्) । ६ विवहति स्मेति व्यूढम् । विपूर्वः 'वह प्रापण' (भ्वा.उ. अ.), 'निष्ठा'३ । २ । १०२ ॥ इति क्तः, 'हो ढः १८ । २ । ३१ ॥, ' झषस्तथो: - '८ ।२ ।४० ॥ इति धत्वम्, ष्टुत्वम्, 'ढो ढे लोपः '८ | ३ | १३ ॥, ' ठूलोपे २० पूर्वस्य दीर्घोऽण: '६ | ३ | १११ ॥, 'इको यणचि '६ । १ ७७ ॥ I
७ विस्तृतं विकटम् । " 'वे: [शालच्छङ् ] कटच्' इति [शङ् ] कटच्, 'सम्प्रोदश्च - ५ १२ ।२९ ॥ इति चात् कटच्" [ ]इत्यन्ये। ८ विशेषेण पोल
।
महत्त्वे' (भ्वा.प.से.) 'इगुपध- '३ । १ । १३५ ॥ इति कः । ९ बृहति बृहत् । 'बृहि वृद्धौ ' (भ्वा.प.से.), 'वर्तमाने पृषद्बृहन्महत्- ' ( उणा २४१ ) इति साधुः वाच्यलिङ्गत्वात्, बृहन्तौ, बृहन्तः इत्यादि पुंसि, बृहती, बृहत्यौ इत्यादि स्त्रियाम् बृहत् बृहती, बृहन्ति इत्यादि क्लीबे । १० स्फायते स्फारम् | 'स्फायी वृद्धौ ' (भ्वा.आ.से.), 'स्फायितञ्चि- '(उणा - १७० ) इति रक्, 'लोपो व्योर्वलि'
Jain Education International
६५७
६ |१ | ६६ ॥ इति यलोपः । ११ अतिशयेन उरु वरिष्ठम् । उरुशब्दादतिशयेऽर्थे इष्टन्प्रत्ययः, 'प्रियस्थिरस्फिरोरु- '६ ।४ । १५७ ॥ इत्यादिना उरुशब्दस्य वरादेशः । १२ विस्तृणाति स्म विस्तीर्णम् । स्तृञ् आच्छादने' (स्वा.उ. अ.), 'निष्ठा' ३ ।२।१०२ ॥ ऋत इद्धातोः ७।१।१०० ॥, 'उरण् रपरः ' १।१।५१ ॥, ' रदाभ्याम् ८ २ १४२ ॥ इति नत्वम्, 'वरुपधायाः - '८ १२ ७६ ॥ इति दीर्घः । १३ तन्यते ततम् । 'तनु विस्तारे' (तु.उ.से.), 'निष्ठा'३ । २ । १०२ ॥ इति क्तः, 'अनुदात्तोपदेश- ६ |४ |३७ ॥ इत्यनुनासिकलोपः । १४ बंहति बहु । 'बृंहि (बहि) वृद्धौ ' (भ्वा.प.से.), 'लङ्घिबंह्यो - ४० लोपश्च' (उणा - २९) इति कुः । १५ मह्यते महत् वाच्यलिङ्गैः । 'मह पूजायाम् '(भ्वा.प.से.), 'वर्तमाने पृषद्बृहन्महत्- ' ( उणा - २४१ ) इत्यादिना निपातः । १६ गिरति गुरुः । गृ निगरणे' (तु.प.से.), 'कृग्रोरुच्च' (उणा - २४ ) इति कुः, उकारश्चान्तादेशः । षोडश विस्तीर्णस्य ॥१४३० ॥
१२
दैर्घ्यमायाम आनाहः
१ दीर्घस्य भावो दैर्घ्यम् । 'गुणवचन- '५ । १ । १२४ ॥ इत्यादिना ष्यञ् । २ आयति आयामम् ( आयाम: ) । आङ् पूर्वो 'यमु नियमने ' ( ), भावे घञ् । ३ आनह्यतेऽनेन आनाह: । 'नह ( णह) बन्धने' (दि. ५० उ.अ.), करणे घञ् । त्रीणि 'लांबपर्णडे' इति ख्यातस्य ॥ आरोहस्तु समुच्छ्रयः ।
2
उत्सेध उदयोच्छ्रायो
१ आरोहणम् आरोहः । आङ्पूर्वः 'रुह प्ररोहे' (भ्वा.प.अ.), भावे घञ् । २ समुच्छ्रयणं समुच्छ्रयः । 'श्रिञ् सेवायाम्' (भ्वा.उ.से.), 'एरच् '३ । ३ । ५६ ॥ | ५ 'उदि श्रयतियौतिपुद्रुवः '३।३।४९ ॥ इति घञि पक्षे उच्छ्रायः । समुच्छ्रर्यै इत्यत्र “यद्यपि उदि श्रि (श्र ) - ३ | ३ |४९ ॥ इत्यादिना नित्यो घञे प्राप्तस्तथाऽपि 'विभाषाऽऽङि रुप्लुवोः '३ । ३ । ५० ॥ इत्यतः सिंहावलोकितन्यायेन विभाषा- ६०
४ 'महति ह्रस्वश्च' ( उणा - ३१) इत्युणादिगणसूत्रम्, ऊर्णुञ्धातोर्लक्ष्यी
१. 'म' इति१.३ ॥ २. 'रु' इति१.३.४.५ ॥ ३ 'धुः' इति ॥ कृत्य कुप्रत्ययविधानं भवति ॥ 'अर्तेरुच्च ' ( चान्द्र. उ. १ । १६ ) इति चान्द्रोणादिगणे ॥ ५. 'उच्च' इति१.२ ॥ ६ 'पृथुयो-' इति ॥ 19.
'पोलति' इति५ ॥ ८ ' दृह दृहि बृह बृहि वृद्धौ' इति स्वामिसायणौ, 'तृह तृहि दृह दृहि वृह १०. 'उर-' इति५ ॥ ११. ङ्गाः' इति ॥ १२. तुलनीयोऽमरकोषः २ १६ ॥ ११४ ॥ च्छ्राय' इति४.५ ॥ १५. ' - ञि' इति१ ॥
'स्फायी-' इति१.२ ॥ 'उं' इति५ । १४
For Private & Personal Use Only
वृहि वृद्धौ' इति मैत्रेयः ॥ ९. १३. -णुं' इति१, 'णौ' इति४,
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |