Page Text
________________
१३९७-१४०० ]
व्युत्पत्तिरनाकरकलिता
६४३
22
23
24
25
26.
27
पुंस्त्वमिति न विद्मः "[ पदचन्द्रिका, भा-१, धीवर्ग:, श्रो- क्वणनं निक्वणः क्वाणो निक्काणश्च कणो रणः १५० ] इति व्याख्य ६ कलयति वर्णान् कल्माषः । 'कल सङ्ख्याने ' ( चु.उ.से.), 'कलेषिक (कुलेच माषक् ) ' (हैमोणा - ५६३) । " कल्माषः कर्बुरः कृष्णः (कर्बुरे कृष्णे) "[[]इति मूर्धन्यान्ते रभसं । ७ चित्रान् वर्णान् लाति चित्रलः । सप्त कर्बुरवर्णस्य । " गुणे वर्णमात्रे वर्तमानाः शुक्लादयः कर्बुरान्ताः पुंसि । यथापटस्य शुक्लो गुणः, तद्वति द्रव्ये वर्तमाना अभेदोपचाराद् गुणिलिङ्गा वाच्यलिङ्गाः, ततः स्त्रियां शुचिः शुची १० 'वर्णात्- '४ ।१ । ३९ ।। इत्यादिनो ङीष् ( ङीप् ) नकारो वा ।
:
श्येता, श्येनी, हरिता, हरिणी, लोहिता, लोहिनी, रोहिता, रोहिणी, एता, एनी । ङीषि गौरी, हरिणी, अर्जुनी, धूसरी, पलाशी, कडारी, किर्मीरी, कल्माषी, शबली। 'खरु - संयोगोपथप्रतिषेधो वक्तव्य: ' (वा ४१ १४४ ॥ इति, पाण्डुः, कददुः । 'नीलात् प्राप्यौषध्यो ' (वा ४११ १४२ ॥), नील वडवा, नीली औषधिः । वा संज्ञायाम् ' (वा ४।१ १४२ ॥ ), नीली नीला । "कुवलयदलनीला कोकिला बालचूले" [ ] इत्यपपाठ: " [ ] इति वामनः । 'जानपद- ४ ।१ २४२ ॥ इत्यादिना वर्णे ङीष् । 'शोणात् प्राचाम् ' ४ ।१ ।४३ ॥ इति २० पक्षे शोणी, शोणा । 'पिशङ्गादुपसङ्ख्यानम्' (वा ), पिशङ्गी । " भ्रामरोत्कटकल्माषाः कुसुमानां समृद्धयः "[] इति [टाबन्तदर्शनात् कल्माषेति टाबन्तमपि । “शबलेति ] टावन्तमसाधु [ ] इति बाणभट्ट: अर्शआद्यचि तुटाए क्रियते "[]इति मिश्राः ॥१३९८ ॥ शब्दो निनादो निर्घोषः स्वानो ध्वानः स्वरो ध्वनिः निहादो निनंदो हादो निस्वानी निस्वनः स्वनः
10
11
12
॥१३९९ ॥
14 15
16,
17
18-20
21
खो नादः स्वनिर्घोषः संव्याङ्भ्यो राव आरवः ।
१. तू' इति१.३.४२ गत सङ्ख्याने च इति स्वामिसायणी, 'संख्याने गतौ च' इति मैत्रेयः ३. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, धीवर्ग:, श्री - १५०, पृ. १८८ ॥ ४ रामाश्रमी १ ५ ॥१७॥ पृ. ८० ॥ ५ 'वर्णादिना' इति३ ॥ ६ 'डु' इति३, 'ड' इति४ ॥ ७ 'नीलादोषधौ, प्राणिनि च' इति काशिकावृत्तिः, भा-३, ४ १ १४२ ॥ पृ.३३७॥, "नीलादौषधौ ॥ नीली ॥ प्राणिनि च ॥ नीली गौः ॥” इति सिद्धान्तकौमुदी, पृ. १४८ ॥ ८. 'ला' इति३.४ ॥ ९ १ प्रतौ नास्ति ॥ १०. 'निः स्वानो निःस्वनः' इति मूलम्, स्वोपज्ञटीकाऽपि तमाश्रित्यैव ॥ ११. 'च्चारमिति' इति१, 'चारणं' इति४ ॥ १२. 'शब्द उपसर्गादाविष्कारे' इति स्वामी, 'शब्द शब्दक्रियायाम्' इति मैत्रेयः, सायणमते न दृश्यते ॥ १३. 'न-' इति२ ॥ १४. स्यमु स्वन ('स्तन' इति स्वामिमतेऽधिकः) ध्वन शब्दे' इति क्षीरतरङ्गीण्यादयः ॥ १५. १. ४प्रत्योर्नास्ति ॥ १६. 'खनिकष्यज्यसिवसिवनिसनिध्वनिग्रन्थिचलिभ्यश्च' इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ १७ ' - पचस्वनः' इति२ ॥ १८. 'नौ गदनदपठस्वनः' इत्यष्टाध्याय्याम् ॥ १९. 'खनि-' इत्युणादिगणे ॥ २०. 'तुष्टौ ' इति३, 'घुष्टे' इति४.५ ॥ २१. ' - व्याङ् उ-' इति४.५ ॥ २२. 'आरवः' इति३ ॥
Jain Education International
.
१४
।
१४
॥। १४०० ॥ १ शपति कूटोच्चारकं शब्दः शप आक्रोशे ' (भ्वा.उ. अ.), 'शाशपिभ्यां ददनौ ' ( उणा - ५३७ ) इति दन्, तः (नः) स्वरार्थः । शब्दधत इति वा । 'शब्द शब्द" (चु.उ.से.), घनन्तः शब्दवैर- २३ ११ ११७ ॥ इति निर्देशाद् वा सिद्धिः । २ निनदनं निनादः णंद अव्यक्ते शब्दे ' (ध्वा.प.से.), घञ्, णो नः ६ ॥१६५॥ अत उपधायाः ' ७ । २ । ११६ ॥ । ३ निर्घोषणं निर्घोषः । 'घुष घुष्टौ ' (भ्वा. उ.से.), भावे घञ् । ४ स्वनने स्वानः 'स्वन शब्दे' (भ्वा.प.से), भावे घने ५ ध्वननं ध्वानः | 'ध्वन ४० शब्दे (भ्वा.प.से.), भावे घञ् । ६ स्वरति स्वरः । 'स्वृ शब्दोपतापयोः (भ्वा.प.वे.) पचाद्यच् ७ ध्वननं ध्वनिः । 'ध्वन शब्दे" ' ( भ्वा.प.से.), 'खनिकष्यञ्जसिवनिग्रर्थि- ' ( उणा - ५७९) इत्यादिना इः । ८ निह्रादनं निह्रादः । 'हाद अव्यक्ते शब्दे' (भ्वा.आ.से.), घञ्। ९ निनदनं निनदः । 'णद अव्यक्ते शब्दे' (भ्वा.प.से.), 'नौ गदनदर्पचस्वपस्वनः ३ । ३ ।६४ ॥ इत्यप् । १० ह्रादनं ह्रादः । भावे घञ् । ११ निस्वननं निस्वानः । ' स्वन शब्दे " ( भ्वा.प.से.), भावे पञ् । १२ निस्वननं निस्वनः । नौ गदनदपचस्वनैः ' ३ | ३ |६४ ॥ इति वाऽप् । १३ 'स्वन शब्दे ' (भ्वा.प.से.), 'स्वनह सोर्वा '३ | ३ |६२ ॥ इत्यप् । स्वननं स्वनः ॥१३९९ ॥ १४ रवणं रवः । 'रु शब्दे ' ( अ.प.से.), 'ऋदोरप् '३॥३॥५७॥ विभाषाऽऽङि रुप्लुवो: '३1३ १५० ॥ इत्यप् [घञ्] वा । १५ नदनं नादः । भावे घञ् । १६ स्वननं स्वनिः स्वन शब्दे" (भ्वा.प.से.), खनि कष्यञ्जसिवसिवनि- ' ( उणा - ५७९) इत्यादिना इ । १७ घोषणं घोषः । 'घुष घुष्टौ ' (भ्वा.उ.से.), भावे घञ् । १८- २१ संव्याङ् र्भ्य उपसर्गेभ्यः परो रावः, संरवणं संरावः, विरवणं विराव, आरवणम् आरावः । रु शब्दे'(अ.प.से.), 'विभाषाऽऽङि रुप्लुवो: '३ । ३ । ५० ॥ इति ६०
२२
३०
For Private & Personal Use Only
५०
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |