Page Text
________________
१३७८-१३८१] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
६३३ अलक्ष्मीनिव॑तिः कालकर्णिका स्यात्
भ्यामुषच्'( )इत्युषचि कलुषम् । कलयतीति वा। १ विरुद्धा लक्ष्मीः अलक्ष्मीः । २ निश्चितमर्यते 'पृ(पृ) नहिकलिभ्य उषच्'(उणा-५१५)। १० किण्यते निर्ऋतिः । 'ऋ गतौ'(त.प.अ.) निर्वः, कर्मणि तिन् किण्वम् । 'किण निमीलने'(चु.उ.से.), 'अशि(अशु)"निश्चिता ऋतिः पीडा अत्र निर्ऋतिः'' इति पञ्जिका । पुषि-'(उणा-१४९) इति वः (क्वन्) । ११ कर्म शुभं "ऋतिः कुतौ घृणायां च स्पर्धायां च शुभेऽपि च"[] श्यति तनूकरोति कल्मषम् । 'पषोदरादिः । कलयइति रभस: । “निर्गता ऋतेः शुभादिति निर्ऋतिः''[] तीति वा । 'कलेर्मष: '(है मोणा-५६२)। १२ वृज्यते इति केचित् । ३ कालस्य यमस्य कर्णिका कर्णाभरण- वृजिनम् । 'वृजी वर्जने '(रु.प.से.,चु.उ.से.), 'वृजे: मिव कालकर्णिका । त्रयोऽपि स्त्रीलिङ्गाः । त्रीणि किच्च'(उणा-२०५)इतीनच् । १३ ताम्यत्यनेन तमः । 'अलाछि' इति ख्यातायाः ॥
'तमु ग्लानौ '(दि.प.से.), असुन् । तमः अदन्तोऽपि । अथाऽशुभम् ।
१४ अमन्ति यान्त्यधोऽनेनेति अंहः । 'अम् (अम) ४०
गत्यादिषु'(भ्वा.प.से.), 'अमेहुंक्च '(उणा-६५२)इत्यदुष्कृतं दुरितं पापमेनः पाप्मा च पातकम्
सुन् हुगागमश्च । 'अंहः' इति ऊष्मोया(पा)न्तसान्तसम्] ।
॥१३८०॥ "शीघ्रमंहोविघातम्''[सूर्यशतकम्, भो-७५] इत्यनुस्वारकिलि
[परो]यकारो यकार (हकारो घकार) इव श्रूयत इत्यक्षरभेदेऽप्येकत्ववृत्ते(बुद्ध) गरानुप्रासमात्रम् । तदुक्तम्
__ "एकत्वं वृद्धिकल्पभेदेऽपि तत्त्वैकत्वेऽपि निह्नवः । १ न शुभम् अशुभम् । २ दुर् निन्दितं कृतं
(एकत्वं बुद्धिभेदेऽपि तत्त्वेऽप्येकत्वनिहवः ।) कर्माऽस्य दुष्कृतम् । 'इदुदुपधस्य-'८।३।४१॥ इत्या
जायते यत्र वर्णानामनुप्रासः स उच्यते ॥१॥" दिना षत्वम् । ३ दुरेति स्मेति दुरितम् । दुर्पूर्वादिणो
[सरस्वतीकण्ठाभरणम्, इति । अंहसी, अंहांसि इत्यादि भावे क्तः। ४ पान्त्यस्मादात्मानमिति पापम् । पिबति जनं
क्लीबे । " 'अहि गतौ'(भ्वा.प.से.)इत्यतोऽसुना 'अंहः' ५० वा । 'पा रक्षणे'(अ.प.अ.), 'पा पाने'(भ्वा.प.अ.) वा,
इति सिद्धे 'अघिरषि(रधि)लघि-'( . )इत्यतोऽसुन्भ्रा२० 'पानीविशि(विषि )भ्यः प:'(उणा-३०३) इति पः । ५
५ न्तिनिरासार्थम् 'अमेक् च'(उणा-६५२)इति सूत्रम्" एति प्राप्नोति दुर्गतिमनेन एनः, क्लीबे । 'इण् गौ' इति भीमः। उपाध्यायंसर्वस्वे तु-"अंहते(अंघते)(अ.प.अ.), 'इण आगसि'(उणा-६३७) इत्यसुन् , नुट् रप्यसन मतभेदात्''[ ] इति कौमुदी । १५ कल्यते च । एनसी, एनांसि इत्यादि । ६ पातयति दुर्गताविति,
कल्कम् । 'कल सङ्ख्याने '(चु.उ.से.), 'कृदाधारप्राप्नोति व्याप्नोति वा पाप्मा, नकारान्तः, पवर्गाद्यपञ्चम- र्चिकलिभ्यः कः'(उणा-३२०)इति कः। १६ न हन्ति मध्यंः । 'नामन्सामन्-'(दशपाधुणा-६७९ ॥, पञ्चपाधुणा- धन्यमिति अघम् । 'हन् (हन) हिंसागत्योः '(अ.प.अ.), ५९०)आदि सूत्रे निपातितः । ७ पातयति दुर्गतौ पात- 'अन्येभ्योऽपि(अन्येष्वपि)-'३।२।१०१ ॥ इति डः, न्यङ्कम् । पतेर्णिजन्ताद् ण्वुल् ॥१३८०॥ ८ किलति क्वादित्वात् कुत्वम् । १७ पच्यतेऽनेन पङ्कः, पुंक्ली. । शितीकोरति कृष्णवर्णं विदधाति किल्बिषम् । 'किल 'पचि व्यक्तीकरणे'(भ्वा.आ.से.), 'पचि विस्तारे '(चु.
श्वैत्यक्रीडनयो: '(तु.प.से.), 'किलेबुक् च'(उणा-५०)इति उ.से.) वा । 'अर्कतरि च कारके-'३।३।१९ ॥ इति घ, ६० ३० डिषच् (टिषच्), बुगागमश्च । ९ बाहुलकाद् 'ऋनहि- कुत्वं च । सप्तदश पापस्य ॥
अंहः कल्कमधं पङ्कः
१. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, नरकवर्गः, श्री-२२७, पृ.२६८॥ २. द्र. रामाश्रमी१९२॥, पृ.११७॥ ३. '-ध्यमः' इति३॥ ४ 'पा-' इति३ ।। ५ स्वामिमैत्रेयसम्मतोऽयं पाठः, 'श्चैत्ये' इति सायणः ॥ ६ -तनि-' इति३॥ ७ 'क-' इति४॥ ८ '-षः' इति१॥ ९ 'काङ्क्षायाम्' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १०. 'हस्वः' इति३॥ ११. द्र. टीकासर्वस्वम् , भा-१, १४।२६ ॥, पृ.९३॥ १२. पदचन्द्रिका, भा-१, कालवर्गः, थी-१२६, पृ.१६१ ॥ १३. '-यः' इति४॥ १४ -नेति' इति१.२.३. ॥ १५. "विस्तारवचने' इति स्वामिसायणौ, 'विस्तारे वचने' इति मैत्रेयः ॥ १६. १.२.४.५प्रतिषु नास्ति ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |