Page Text
________________
१३७०-१३७३] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
६२९ अवगाहे '(चु.प.से.), चुरादिः, भिदादित्वादङ् । ६ एवं करणं निष्पत्त्राकृतिः । 'सगत्त्रनिष्पत्त्रादतिव्यथने'५४। बाधनं बाधा । 'बाध लोडने '(भ्वा.आ.से.), भिदादि- ६१॥ इति डाच् । स्त्रलिङ्गावेतौ, उपचारादत्यन्तपीडनमात्रत्वादङ् । 'बाधः' इत्यदन्तोऽपि । ७ अर्दनम् अर्तिः । वाचकावपि । द्वे शरीरान्तरुत्पन्नमहाव्यथायाः ॥ 'अर्द हिंसापीडनयो: '(चु.उ.से.), 'स्त्रियां क्तिन्'३।३।९४॥, एंजाठराग्निजा पीडा 'खरि च'८४५५ ॥ इति चवम्। ८ आ समन्ताद् भियं लाति आभीलम । 'ला दाने'(अ.प.अ.). 'आतोऽनपसर्गे १ क्षुध्यत्यनय क्षुत् । 'क्षुध बुभुक्षायाम्'(दि. कः'३।२।३॥, 'आतो लोप:-'६।४।६४॥ । ' 'इल
प.अ.), क्विप् । क्षुधौ, क्षुधः इत्यादि, स्त्रीलिङ्गः । स्वप्ने (तु.प.से.), अभिपूर्वः, 'इगुपध-'३।१।१३५ ॥ इति
जठरे भवो जाठरः, स चाऽसावग्निश्च जाठराग्निस्तस्माज्जाता कः, 'अन्येषामपि--'६।३।१३७ ॥ इति दीर्घत्वे आभीलः
हो जाठराग्निजा एतादृशी पीडा । एकं जाठराग्निपीडायाः ॥
जाल १० (आभीलम्)"[] इति सर्वधरः । ९ कृन्तति कृच्छ्रम् ।
व्यापादो द्रोहचिन्तनम् ॥१३७२ ॥ 'कृती छेदने'(तु.प.से.), 'कृतेश्छः क्रू च'(उणा-१७८)इति
१ विरुद्धमापादनं व्यापादः । व्यापूर्वः ‘पद ४० रक्, छान्तादेशः । १० कषति हिनस्ति कष्टम् । 'कष
गतौ'(दि.आ.अ.), णिजन्तः, ततो भावे घब् । २ द्रोहस्य हिंसायाम् '(भ्वा.प.से.), वर्तमाने क्तः, 'कृच्छ्रगहनयोः
चिन्तनं द्रोहचिन्तनम् । बाहुलकाल्ल्युट । द्वे द्रोहचिन्तनकषः ७।२।२२ ।। इतोडभावः । ११ प्रसूतेर्जातं प्रसूतिजम्,
स्य ॥१३७२॥ उपचारात् सामान्येऽपि । १२ मानसाय हितम् , मानसे साध्विति वा । 'तस्मै हितम्'२॥१५॥, 'तत्र साधुः' उपज्ञा ज्ञानमाद्यं स्यात् ४।४।९८ ॥ इति सूत्रेण वा यति मानस्यम्, न मानस्यम्
१ स्वाधारत्वादुप समीपं ज्ञानम् उपज्ञा । अमानस्यम् इति ह्रस्वादिः। "प्रसूतिजममानस्यं कृच्छं 'आतश्चोपसर्गे'३।३।१०६॥ इत्यङ् । विनोपदेशेन प्रथम
कष्टम् [] इति वाचस्पतिः । । 'अन्येषामपि-'६।३। ज्ञानमुपज्ञेत्यर्थः । यथा-वाल्मीकेः भोकनिर्माणे ज्ञानम्, २० १३७॥ इति दीर्घत्वे आमानस्यं द्विदीर्घमपि'"'] इति स- पाणिनेरुपज्ञा पाणिन्युपज्ञं व्याकरणम्, पाणिनिना आदौ भूतिः। १३ प्रगाढमारब्धं प्रगाढम् । त्रयोदश दुःखस्य ॥ कृतमित्यर्थः । एकं प्रथमज्ञानस्य ॥ स्यादाधिर्मानसी व्यथा ॥१३७१॥
चर्चा सङ्ख्या विचारणा । ५० १ आधीयतेऽत्रेति आधिः, पुंसि। धाञः 'उपसर्गे
१चर्चनं चर्चा । 'चर्च अध्यनने '(चु.उ.से.), घोः किः'३।३।९२ ॥ इति किः । मनसि भवा मानसी ।
चुरादिण्यन्ताद् भावे 'चिन्तिपूजिकथिकुम्बिचर्चश्च'३।३।१०५ ॥ 'तत्र भवः'४।३।५३॥ इत्यण, 'टिड्डाणब्-'४।१।१५ ॥ इति
इत्यङ् टाप् । चर्च इत्यदन्तोऽपि । २ सङ्ख्यानं सङ्ङीष्(ङीप्)। एकं मन:पीडायाः ॥१३७१॥
ख्या । 'ख्या प्रकथने '(अ.प.अ.), सम्पूर्वः, 'आतश्चोसपत्राकृति-निष्पत्त्रांकती त्वत्यन्तपीडने । पसर्गे'३।३।१०६ ॥ इत्यङ् । ३ विचारणं विचारणा ।
१-२ पत्त्रं शरः, सह पत्त्रमनेन सपत्रः काय- 'चर असंशये '(चु.उ.से.), चुरादिः, 'ण्यासश्रन्थोः -३।३। निक्षिप्तशरः, निर्गतं पत्त्रमस्मान्निष्पत्त्रः, शरीरान्तर्निर्गतबाणो १०७॥ इति युच। त्रयोऽपि स्त्रीलिङ्गाः । "त्रयं प्रमाणे३० हरिणादिः, सपत्त्रस्य करणं सपत्राकृतिः, निष्पत्त्रस्य रर्थपरीक्षायाः"["]इत्येके । ""विमर्शमात्रस्य"["] इत्यन्ये ।
१. 'गहने' इति स्वामी, 'अवगाहने' इति मैत्रेयसायणौ ॥ २. '-दे:' इति३॥ ३. मैत्रेयसायणसम्मतोऽयं पाठः, '-रोटने' इति स्वामी॥ ४. 'अर्द हिसि हिंसायाम्' इति स्वामिमैत्रेयो, सायणमते पृथक् पृथक् ॥ ५ '-तीति' इति४.५ ॥ ६ 'व्याप्ते' इति३, 'स्वप्नक्षेपणयोः' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः॥ ७ द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, नरकवर्गः, श्रो-२२८, पृ.२७० ॥ ८ '-न्यतोऽपि' इति१॥ ९. रामाश्रमी११०३ ॥, पृ.११८॥ १०. '-म-' इति१.३.४.५॥ ११. तुलनीयोऽमरकोषः१७।२८।। १२. '-तेऽन-' इति ॥ १३. '-ग्निभव-' इति१.२॥ १४ तुलनीयोऽमरकोषः १५४ ॥ १५. तुलनीयोऽमरकोषः२७॥१३॥ १६. '--' इति३॥ १७ तुलनीयोऽमरकोषः१५२॥ १८. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'अति' इति दृश्यते ॥ १९. दुर्गसम्मतोऽयं धात्वर्थः, द्र. क्षीरतरङ्गिणी, चुरादिः, धातुसं-१८३, पृ.३१४ ॥ २०. '-य-' इति१.५, '-यः' इति४॥ २१. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, धीवर्गः, शो-१३५, पृ.१७३॥ २२. 'विमर्शन-' इति३॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |