Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 669

६२८ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[सामान्यकाण्डः-६ रिति हृद् । हरतेः क्विपि तुकि, वर्णव्यत्ययात् तकारस्य त्यशुभं वा । 'हसिमृग्रिण्-'(उणा-३६६)इत्यादिना तनन् दत्वम् । तथा च "हदि प्राणः"[अमरकोषः१।१६४॥] (तन ), बाहुलकादात्वम् । स्यति दुःखमिति वा । 'षोऽइति प्रयोगः । “दान्तं प्रकृत्यन्तरमस्ति"[अम.क्षीर.१३।।
न्तकर्मणि'(दि.प.अ.), [अम.क्षीर.१।३।२५ ॥] इति स्वामी । ३१॥] इति स्वामी । ५ चेतति चेतः, क्लीबे । 'चिती
दन्त्यादिरयम् । "शते:(श्यते:) तालव्यादेः शातमिति संज्ञाने'(भ्वा.प.से.), '-असुन्'(उणा-६२८)। ६ ह्रियते
तालव्यादिरपि"[]इति कौमुर्दी । ४ सुखमेव सौख्यम्। विषयैः हृदयम् । 'हृञ् हरणे'(भ्वा.उ.अ.), 'घृहजोः
'चतुर्वर्णादीनां स्वार्थे ष्यञ् वाच्यः '(वा-५।१।१२४ ॥ )। (वृहोः) षुग्दुको च'(उणा-५४०)इति कयप्प्रत्ययो (कयन्प्रत्ययो) दुक चाऽऽगमः । ७ चेतति चित्तम् । 'चिती
सुखस्य भाव इति, 'गुणवचनब्राह्मण-'(वा-५।१।१२४॥) संज्ञाने'(भ्वा.प.से.), 'मतिबद्धिपूजार्थेभ्यश्च'३२२८८॥ इति इत्यादिना ष्यब् वा। ५ शोभनानि खानीन्द्रियाण्यनेनेति १० वर्तमाने क्तः । ८ स्वनति स्वान्तम् । 'स्वन शब्दे' सुखम् । सुष्ठु खनत्यशुभमिति वा। 'खन खनने '(भ्वा.
(भ्वा.प.से.), 'क्षुब्धस्वान्तध्वान्त-७।२।१८॥ इति साधुः । उ.से.), 'अन्येभ्योऽपि (अन्येष्वपि)-'३।२।१०१॥ इति ४० मनोऽभिधानं चैतदन्यत्र स्वनितो मृदङ्गः । “विषयेष्व- डः। 'जातिकालसुखादिभ्योऽनाच्छादनात् '६।२।१७० ॥ इति नाकुलं मनः स्वान्तम्''[ ] इत्यन्ये । ९ गूढः पन्था अस्य स्वरसूत्रेण सुपूर्वात् खनो डच् वा। शं जोषं चाऽव्ययेषु गूढपथम् । 'ऋक्पूरब्धू-'५१४७४ ॥ इत्यप्रत्ययः, 'नस्त- (अभि-, थो-१५३५,१५२८)वक्ष्यते । पञ्च सुखस्य ॥ द्धिते'६४।१४४ ॥ इति टिलोपः। १० उद् अत्यर्थं चलति उच्चलम् । 'चल चलने '(भ्वा.प.से.), अच् । अनि
दुःखं त्वसुखं वेदना व्यथा ॥१३७०॥ न्द्रियमपि । दश मनसः ॥१३६९॥
पीडा बांधाऽऽर्तिराभीलं कृच्छ्रे कष्टं प्रसूतिजम् । मनसः कर्म सङ्कल्प: स्यात्
आमनस्यं प्रगाढं च १ इदमहं कुर्यामिति मनसो व्यापारः, सङ्कल्पनं
१ दुःखयति दुःखम् । 'सुख दुःख तत्क्रिया२० सङ्कल्प: । 'कृपू सामर्थ्य (भ्वा.आ.वे.), भावे घञ्,
याम्'(चु.उ.से.), णिजन्तः, अच् । दुष्टानि खानीन्द्रिया
याम चिज से जिन्तः ॐ 'कृपो रो लः'८।२।१८ ॥ इति लत्वम् । विकल्पोऽपि । ण्यत्रेति वा । दर्निन्द्यं खनति शरीरमिति वा । 'खन एकं मनोव्यापारस्य ॥
खनने '(भ्वा.उ.से.), 'अन्येभ्योऽपि(अन्येष्वपि)-'३।२। ५० अथो
१०१॥ इति डः । “सविसर्ग"दुःखम्''[] इति चान्द्राः, सातं सौख्यं सुखम्
कालापाश्च । यथा१ शृणाति दुःखं शर्म, क्लीबे । 'शृ हिंसा- "काले तडिल्लताजालमेघमण्डलमण्डिते । याम्'(त्र्या.प.से.), 'सर्वधातुभ्यो मन् (मनिन्)'(उणा- कान्तः सर्वगुणोपेतो बालेन्दुः खे न लभ्यते ॥१॥" ५८४) इति मन्(मनिन्)। शर्ममदन्तमपि । २ निर्वरणं ["]इति । २ न सुखम् असुखम् । ३ वेदनं" वेदना । निर्वतिः । निर्पूर्वो 'वृञ् वरणे'(स्वा.उ.से.), 'स्त्रियां 'ण्यासश्रन्थोः-'३।३।१०७॥ इति युच् । ४ व्यथनं व्यथा।
क्तिन्'३३ १४॥ । ३ सन्यते सातम्। 'षणु दाने'(तु. 'व्यथ दुःखसञ्चलनयो: '(भ्वा.आ.से.), 'षिद्भिदादिभ्यो३० उ.से.), [क्तः], 'जनसन-'६।४।४२॥ इत्यात्वम् । सिनो- ऽङ्'३।३।१०४॥ ॥१३७०॥ ५ पीडनं पीडा । 'पीड
१. द्र. स्वोपज्ञटीका६ १३६९ ॥, पृ.३०७॥ २. क्षीरतरङ्गिण्यादायवयमर्थो न दृश्यते ॥ ३. 'निपू-' इति१.२॥ ४ -ण' इति३॥ ५. अम.क्षीरस्वामिकृतटीकायाम्-"श्यति दुःखं शातं, शो तनूकरणे, तन्" इति दृश्यते, पृ.३७ ॥, द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, कालवर्गः, भू-१२७, पृ१६२॥ ६. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, कालवर्गः, भो-१२७, पृ.१६२ ॥ तत्र-"श्यते: सौत्रात् तालव्यादीत्यपर" इति तु कौमुदी" इति दृश्यते॥ ७ 'चतुर्वर्णादीनां स्वार्थ उपसङ्ख्यानम्' इति वार्तिकं दृश्यते ॥ ८ ' ण्यत्रेति' इति३॥ ९ 'खनु अवदारणे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १०. '-,' इति५ ॥ ११. 'क-' इति२.५ ॥ १२. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-१, १।९।३।।, पृ.१७५ ॥ पदचन्द्रिका, भा-१, नरकवर्गः, श्री-२२८, पृ.२६९ ॥ १३. ५प्रतौ नास्ति ॥ १४ 'भयचलनयोः' इति स्वामिमैत्रेयौ, 'भयसञ्चलनयोः' इति सायणः ॥ स्वामिना दुर्गमतमुट्टङ्क्य-"दुःख चलनयोरिति दुर्गः" इत्युक्तम्, क्षीरतरङ्गिणी, भ्वादिः, धातुसं-५११, पृ.१११॥
Jain Education Intemational
Jain Education Intermational