Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 67

२६
१०
____2.
3
रका:
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[देवकाण्डः-२ षट्त्रिंशदधिके माहाराजिकाश्च शते उभे ।
कुमारा: ५, अनिलकुमाराः ६, स्तनितकुमारा: ७, उदधिरुद्रा एकादशैकोनपञ्चाशद्वायवोऽपरे ॥४॥
कुमाराः ८, द्वीपकुमारा: ९, दिक्कुमारा: १०, एते सर्वेऽपि चतुर्दश तु वैकुण्ठाः सुशर्माणः पुनर्दश ।
कुमारवत् कान्तदर्शनाः (अकर्कशशरीरत्वच: मधुरसलीलगमनाः साध्याश्च द्वादशेत्याद्या विज्ञेया गणदेवताः ॥५॥" उल्बलवेषभाषाभरणप्रावरणप्रहरणयानवाहनाः शृङ्गाराभिरामाः
[शेषनाममाला २५-७] खेलननिरताश्चेत्यतः) कुमारा इति प्रोच्यन्ते । दशानामसुर- ४० तेषां यानं विमानः
कुमारादीनां नामैकं 'भवनाधीशाः' इति, भवनपतय इत्यर्थः, तेषां देवानां यानं (वाहनं देवयानं सरयानमित्यादि)। भवनशब्दोऽत्र प्रथमस्वरादिरावासपर्यायः ॥२०॥ विमान्ति वर्तन्तेऽस्मिन् देवा इति विमानः, पुंक्ली. । 'मा माने' अथ व्यन्तरानाह(अ.प.अ.), नप्रत्ययः । विशिष्टं मानयन्त्यनेनेति करणे घजि स्युः पिशाचा भूता यक्षा राक्षसाः किन्नरा अपि । वा। व्योमयानमपि । एवं देवयानम्, सुरयानमित्यादियौगिक- किंपुरुषा महोरंगा गन्धर्वा व्यन्तरा अमी ॥९॥ नामानि, तेषां हि विमानं यानमिति सम्बन्धाद् विमानयानाः, अमी पिशाचादयोऽष्टौ व्यन्तरा: प्रोच्यन्ते, विविधेषु वैमानिकाः, देवा इत्यादिदेवनामानि स्युः ॥
गिरिकन्दरान्तरवनविवरादिषु वा प्रतिवसन्तीति व्यन्तराः। पृषोअन
२॥ दरादित्वात् साधुः। यद्वाँ चक्रवर्त्यादिसेवाकारित्वाद् विगतमन्तरं तेषां देवानाम् अन्धः अन्नं भोज्यमाहार इति यावत् । विशेषो नरेभ्यो येषां ते व्यन्तराः। वनानां समूहो वानम्, तस्यान्तरे देवान्धः, देवान्नम्, देवभोज्यम्, देवाहार इत्यादि । १ पीय्यते भवन्तीति पृषोदरादित्वाद् मकारागमे 'वानमन्तरा' इत्यपि। ५० पीयूषम् । ‘पीयि प्रीणने' सौत्रः, 'पीयेरूषन्'(उणा-५१६)। अष्टविधपिशाचादीनां नामैकम् ॥११॥ पेयूषमपि । २ नास्ति मृतं मरणमत्र अमृतम् । न म्रियतेऽनेनेति अथ ज्योतिष्कानाहवा । 'तनिमृङ्भ्यां किच्च'(उणा-३६८)इति तन् । "न म्रियत
पञ्च चन्द्राकेग्रह इत्यमृतम्,'मतिबुद्धि[ पूजार्थेभ्यश्च]'३।२।१८८॥इत्यत्र चकार
१ द्योतन्त इति ज्योतींषि विमानानि, तान्यावासतया स्यानुक्तसमुच्चयार्थत्वाद् वर्तमाने क्तः''[मा.धातुवृत्तिः, तुदादिः, सन्त्येषामिति ज्योतिष्काः । 'द्युत दीप्तौ '(भ्वा.आ.से.) 'द्युतेरिधातुसं-१०७, पृ-४८०] इति माधवः। अविद्यमानं मृतमनेन'[] सन्नादेश्च जः'(उणा-२६७) इति सूत्रेणेसन्प्रत्ययः, दस्य च जः, इति स्वामी।३"सुखेन धीयते सुधा । धेट पाने'(भ्वा.प.अ.), ज्योति:शब्दाद् व्रीह्यादित्वात् ठन्, 'इसु[सु]क्तान्तात् कः' 'आतश्चोपसर्गे'३।११३६॥ इत्यङ्" इति तु पूर्वटीकाकृतः। तदनु- ७३५१॥ यद्वा भास्वरशरीरत्वात्, निखिलदिग्मण्डलद्योतनाद् चितम्, कर्मण्यङोऽभावात्, द्वितीयभावग्रहणस्य [कार]काधि- वा ज्योतींषि देवाः, तान्येव ज्योतिष्काः । स्वार्थे कन् । पञ्चेति, कारनिवृत्त्यर्थत्वात् । तस्मात् सुष्टु दधाति पुष्णाति शरीरमिति पञ्चसंख्या इत्यर्थः, ते चे १ चन्द्राः, २ अर्काः, ३ ग्रहाः, ४ ६० सुधा । 'डुधाञ् धारणपोषणयो:'(जु.उ.अ.), अस्मात् पचाद्य- नक्षत्राणि, ५ तारकाश्चेति । चन्द्रादितारकान्तानां नामैकं न्ताट्टाप्''[ ] इति तु वत्सेश्वरः । संमुद्रनवनीतमपि । त्रीणि ज्योतिष्का इति ॥ सुधायाः॥८९॥
अथ वैमानिकानाहदैवाश्च श्रीजैनमते भवनपति-व्यन्तर-ज्योतिष्क- वैमानिकाः पुनः कल्पभवा द्वादश ते त्वमी ॥१२॥ वैमानिकभेदाच्चतुर्धा भवन्ति, तत्र भवनपतीनाह- . असुरा नागास्तडितः सुपर्णका वहयोऽनिला:स्तनिताः।
सौधर्मेशानसनत्कुमारमाहेन्द्रब्रह्मलान्तकजाः ।। उदधि द्वीपंदिशोदश भवनाधीशाः कुमारान्ताः॥२०॥ शुक्रसहस्रारानतप्राणतजा आरणाच्युतजाः ॥१३॥
१ एतेऽसुरादयो दशशब्दाः कुमारान्ता ज्ञेयाः । कुमार- कल्पातीता नव ग्रैवेयकाः पञ्च त्वनुत्तराः । शब्दोऽन्ते येषां ते कुमारान्ताः, तेन असुरकुमारा: १, नाग-- १ विशिष्टपुण्यैर्जन्तुभिर्मान्यन्ते उपभुज्यन्ते विमानानि, कुमारा: २, तडित्कुमाराः ३, सुपर्णकुमाराः ४, अग्नि- तेषु भवा वैमानिकाः । अध्यात्मादित्वात् ठक् । ते च द्विधा, १. 'माह-' इति २.४ ॥२. 'सुकर्माणः' इति१ ॥ ३. कोष्ठान्तर्गतपाठः १.२प्रतौ नास्ति ॥ ४. "नास्ति मृतमत्रामृतम्" इति अ. क्षीरस्वामिटीकायाम्, ११४८॥ पृ. १६ ॥५. कोष्ठान्तर्गतपाठः १प्रतौ नास्ति ॥ ६.'प्रथमस्तरादिवासपर्यायः' इति २ ॥ ७. 'यथा' इति १॥ ८. 'इति' इति ४ ॥९. 'तेन' इति १ ॥१०. 'विमानेषु' इति ४प्रते: टिप्पणी ॥ ११. वैमानिकाः' इति ४प्रते: टिप्पणी ॥
२०
३०
10
12
Jain Education Interational