Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 66

२५
८७-८९]
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता भानुवत् । क्विपि, ऋभूः, ऋभुवौ, ऋभुवः इत्यन्ये ।९ बर्हिरग्नि- नपूर्वः 'डुदाञ् दाने'(जु.उ.अ.) 'नजो दाजो डिति:'( ) इति मुखमेषां बर्हिर्मुखाः । 'अग्निमुखा वै देवाः' [ ] इति श्रुतेः। डितिः, ततः कृदिकारात्-'(ग-४।१।४५ ॥) इति ङीषि, अदितीति तथा च मनुः
शब्दात् 'स्त्रीभ्यो ढक्' ४।१।१२० ॥, ढस्यैयादेशः । [ ढस्यैयादेशे "अग्नौ प्रास्ताह तिः सम्यगादित्यम्पतिष्ठते ॥" आदितेया:] । अडीषन्तात् 'दित्यदित्यादित्य-'४।१८५॥ इति ४० [मनुस्मृतिः ३१७६] इति । १० न निमिषन्ति अनिमिषाः। ण्यः स्यात् । २३ गीरेव निग्रहानुग्रहसमर्था बाणोऽस्त्रमेषां 'मिष निमीलने '( ), 'इगपध-'३।१।१३५ ॥ इति कः ।११ गोबोणाः । यद्वा गिर वन्वते याचन्ते स्तुतिाप्रयादिति गावाणाः । देवतैव दैवतम. पंक्ली. । देवताशब्दात स्वार्थे प्रज्ञादित्वादण 'वनु याचने'(त.आ.से. ), 'कर्मण्यण'३।२।१॥ २४ म्रियन्ते विशेषविधेः पुंस्त्वम्, रूपभेदात् क्लीबत्वम्, तच्च प्रचुरतर- पुण्यक्षयाच्च्यवन्ते मरुतः। 'मृङ् प्राणत्यागे'(तु.आ.अ.),
प्रयोगम ।१२ नाक: स्वर्गः आश्रयत्वेन एषामस्तीति नाकिनः। 'मृग्रोरुति: '(उणा-९४)इत्युतिः । २५ नास्ति स्वप्नो निद्रा एषाम् १० 'अत इनिठनौ'५।२।११५॥ इतीनिः । १३ लिख्यन्ते गण्यन्ते अस्वप्नाः । २६ विबुध्यन्ते न स्वपन्तीति, विशिष्टं बुध्यन्ते वा
ध्यानार्थम्, चित्रादौ वा लिख्यन्ते लेखाः । 'लिख अक्षर- विबुधाः । 'बुध अवगमने'(दि.आ.अ.), 'इगुपधज्ञा-'३।१।१३५॥ विन्यासे'(तु.प.से.), 'अकर्तरि च-३।३।१९॥ इति कर्मणि इति कः । २७ दानवा अरयो एषाम् , दानवानामरयो वा दानघज । लिखन्ति प्राणिनां शुभाशभफलं वा । अच । ग्रीवा- वारयः। यौगिकत्वाद् दनुजद्विषः इत्यादीनि । अत्रानक्तमपि हस्तपादतलेषु प्रशस्ता लेखाः सन्त्येषामिति वा । प्रशंसाया- दिवौकस इति नाम व्युत्पाद्यते। दिवे ओको निवास एषां ५० मर्शआदित्वादच । १४ प्रशस्तं वन्दमेषामस्तीति, प्रशंसायां दिवौकसः । दिवशब्दोऽदन्तोऽप्यस्ति । तथा च त्रिकाण्डशेषः'शृङ्गवृन्दाभ्यामारकन्'(वा-५।२।१२० ॥), वृन्दारकाः । १५
"मन्दर: सैरिभः शक्रभवनं खं दिवं नभः ॥" सुष्ठ मन्यन्ते सुमनसः । 'मनु (मन) ज्ञाने'(दि.आ.अ.). [त्रिकाण्डशेषः १।१।४ । ] इति । तथा बुद्धचरिते'-असुन्'(उणा-६२८) । शोभनं मनो येषामिति वा, मलिन
"न शोभते तेन हि नो विना पुरं मरुत्वता वृत्रवधे यथा सङ्कल्पनाभावात्, सङ्कल्पमात्रेण लब्धसिद्धित्वाद्वा । १६ जन्म- दिवम् ॥"[बुद्धचरितम् ८।१३] इति । "हलन्तस्यैव पृषो२० सत्ताविनाशाख्याः तिस्रः दशा एषामिति त्रिदशाः। न तु नराणा- दरादित्वादुत्वाभावे दिवोकस:"[ ]इति हट्टचन्द्रः । " 'दिव
मिव बाल्ययौवनवार्धकाख्याः तिस्रो दशाः, निर्जरत्वात् । यद्वा उत्'६।१।१३१ ॥ इत्यत्र तु[शब्द-]परविप्रतिषेधादुकारस्य तृतीया यौवनाख्या दशा सदैषामिति त्रिदशाः । त्रिविष्टपवत् यणादेशे दिवोकसः''[] इति तु मैत्रेयः, अचः परस्मिन्-'१।१।त्रिशब्दस्य तृतीयार्थता । "त्रीन् तापान् दशन्ति । 'दंश दशने' ५७॥ इति स्थानिवत्त्वेनापि नेकारस्य यणादेशः, 'सकृद्गत-' (भ्वा.प.अ.), पचाद्यचि, पृषोदरादित्वान्नकारलोपे त्रिदाः ' (परि-४१) परिभाषया निरासात्''[ ] इति । गोवर्द्धनस्त्वाह- ६० [" इति तु राजदेवः । यद्वा त्रिर्दश मानं येषां ते त्रिदशोः । 'बहु- "हलन्तस्योत्वाभावः, संज्ञाविषयत्वात्''[ ] इति । व्रीहौ संख्येये डजबहुगणात् ५।४।७३ ॥ इति डच् । “त्रिंशद्- "स्याद् दिवोका दिवौकाश्च देवे चापीह पक्षिणि''[ ] इति देवतास्त्रयत्रिंशदेवतास्त्रिंशदक्षरा विराट''[ ]इति श्रुतेः । १७ रन्तिदेवः ।"केऽप्युभयमपि, 'कनिन् यु-वृषि-'(उणा-१५४) न माः अमाः । न म्रियन्त इति वा । 'हसिमृग्रिण्वाऽमि-'
इत्यत्र बहुलवचनात् । केवलादपि दिवः कनिन्निति वृद्धौ दिवौ(उणा-३६६)इति तन्, ततो 'नवसूरमर्त-'(वा-५।४।३६॥)इति
कसः''[ ] इति तु 'दिव उत्'६।१।१३१ ॥ इत्यत्र भागवृत्तिः। ३० यत् । १८ स्वाहास्वधाक्रतुसुधाभुज इति । भुक्शब्दः स्वाहा
सप्तविंशतिर्देवस्य । शेषश्चात्र:दिभ्यश्चतुर्यो युज्यते । तेन स्वाहाभुजः, १९ स्वधाभुजः, २०
"निलिम्पा: कामरूपाश्च साध्याः शोभाश्चिरायुषः । क्रतुभुजः, २१ सुधाभुजः । स्वाहां भुञ्जन्त इति । स्वधां भुञ्जन्त इति । क्रतुं भुञ्जन्त इति । सुधां भुञ्जन्त इति । 'भुज
पूजिता मर्त्यमहिताः सुबाला वायुभाः सुर्राः ॥२॥" पालनाभ्यवहारयोः '(रु.आ.अ.), 'अन्येभ्योऽपि-'३।२।१७८ ॥
[शेषनाममाला २।४॥] इति क्विप् । यौगिकत्वात् स्वाहाशनाः, स्वधाशनाः, यज्ञाशनाः तथा- "द्वादशार्का वसवोऽष्टौ विश्वेदेवास्त्रयोदश । ७० इत्यादयः । २२ न ददाति सेवकेभ्यो दुःखमिति अदितिः । षट्त्रिंशत्तुषिताश्चैव षष्टिराभास्वरा अपि ॥३॥ १. 'मीलने' इति१.२.३॥ २. २.३.४ प्रतौ नास्ति ॥ ३. 'त्रिदशा' इति १प्रतौ नास्ति ॥ ४. द्र. रामाश्रमी ११७॥ पृ.६ ।। ५. इतोऽग्रे १प्रतौ 'सुजर्थे ' इति दृश्यते ॥ ६.४प्रतावनुस्वारो न दृश्यते ॥ ७. 'क्रतुषु' इति२.४ ॥ ८. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'दानवारयः' इति दृश्यते ॥ ९.३प्रती नास्ति ॥ १०. 'भास्वराः' इति २.४ ॥
Jain Education Intemational