Page Text
________________
६२४
२०
,
१ सप्तनरकभूमिनामानि रत्नादिभ्यः षद्भ्यः परा प्रभा योज्यते, तेन रत्नप्रभा ९ शर्कराप्रभा २, वालु १, कप्रभा ( वालुकाप्रभा) ३, पङ्कप्रभा ४, धूमप्रभा ५, तमः प्रभा ६, महातमः प्रभा ७ चेति । कीदृशा एता: ?, घनो निविडो न तु द्रवरूप उदधिः घनोदधिः एवं घनश्चासौ वातश्च घनवातः निबिडवातः, तनुश्चासौ वातश्च तनुवातः, नभः व्योम, तेषु प्रत्येकं स्थिताः, प्रतिष्ठिता इत्यर्थः । पुनः कीदृशा: ? क्रमात् क्रमेण पृथुतराः । । ?, अधोऽधो नरकभूमयो भवन्ति । रत्नप्रभादिसप्तनरकपृथि १० वीषु नरकावाससङ्ख्यामाह- अथेति, रत्नप्रभायां त्रिंशल्लक्षाणि नरकावासाः १ शर्कराप्रभायां पञ्चविंशतिलक्षाणि २, वालुकाप्रभायां पञ्चदशलक्षाणि ३ पङ्कप्रभावां दशलक्षाणि ४, धूमप्रभावां त्रीणि लक्षाणि ५ तमः प्रभावां पञ्चोनमेकं लक्षम् ६, सप्तम्यां महातमः प्रभायां तु पञ्च एव नरकावासा भवन्तीति ७ । आदिग्रहणाद् रौद्र १ हाहारवरघातनादयो ग्राह्याः ।
[ शेषश्चात्र
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
'अथ रत्नप्रभा धर्मा वंशा तु शर्कराप्रभा । स्याद्वालुकाप्रभा शैला भवेत् पङ्कप्रभाऽञ्जना ॥१॥ धूमप्रभा पुना रिष्टा माधव्या तु तमः प्रभा । महातमः प्रभा माधव्येवं नरकभूमयः ॥२॥" [शेषनाममाला ४।१९७-१९९ ] ] ॥१३५९-१३६१ ।।
अथ पातालं वडवामुखम् ॥१३६२ ॥ बलिवेश्माऽधोभुवनं नार्गलोको रसातलम् ।
१ पतन्त्यत्र पापादिति पातालम् । 'पत्लृ पतने' (भ्वा.प.से.), 'पतिचण्डिभ्यामालञ्' (उणा - ११४) । २ वडवाया मुखमिव वडवामुखम् ॥१३६२ ॥ ३ बलेर्वेश्म गृहं बलिवेश्म, नकारान्तः, क्लीबलिङ्गः । ४ अधश्च तद्भवनं च अधोभुवनम् पवर्गचतुर्थपञ्चमस्वरमध्यः । ३० अध इत्यपि "[ 'अधोऽव्ययं स्यात् पाताले ''[ त्रिकाण्डशेषः
"
Jain Education International
[ नारककाण्डः-५
१८ ११ । ] इति त्रिकाण्डशेषात् । ५ नागानां लोको भुवनं नागलोकः । यौगिकत्वादधोलोकफणिभवनादयोऽपि ज्ञेयाः ।
६ रसायाः पृथिव्यास्तलमधः रसातलम् । " तलमधःस्वरूपयो': ''[ ]इत्यनेकार्थः । षट् पातालस्य ॥
रन्ध्रे बिलं निर्व्यथनं कुहरं शुषिरं शुषिः ॥१३६३ ॥
12
13
।
छिद्रं रोपं विवरं च निम्नं रोकं वपाऽन्तरम् । १ रन्धयति हिनस्ति रन्ध्रम् । रथ हिंसायाम्' (दि.प.से.), णिजन्तः, 'स्फायितञ्चि- ' ( उणा - १७० ) इत्यादिना बाहुलकाद् रकि "रिणाति (रणति ) रन्ध्रम् पृषोदरादि: "[ अम. क्षीर. १ ७ । २ ॥ ] इति स्वामी । " रमन्ते सर्पादयोऽत्रेति शुभ्रादय इति । 'रमु क्रीडायाम् ' (भ्वा.आ. ४० अ.), अस्माद्धातोः रक्धुकौ "["]इति सर्वधरः २ विलति भिनत्ति विदारयति बिलम् बिलम् । 'विड भेदने' (तु. प.से.), इगुपधज्ञाप्रीकिरः कः ३ ॥ १ ॥ १३५ ॥ इति कः, डलयोरेकत्वस्मरणम् । ३ निश्चयेन व्यथनं भयमत्रेति निर्व्यथनम् । 'व्यथ भयचलनय' (भ्या.आ.से.), अधि
करणे ल्युट् । ४ कुं महीं हरति कुहरम् । ‘हृञ् हरणे' (भ्वा. उ. अ.), 'हरतेरनुद्यमनेऽच् ३ २९ ॥ इति कर्मण्यच् । यद्वा 'कुह विस्मापने ' (चु.आ.से.), 'इगुपध- ' ३ ॥ १ ॥ १३५ ॥ इति कः कित्त्वाद् गुणाभावः कुहः, तं रातीति । अतोऽनुपसर्गे कः ३ ।२ ॥३ ॥ ' आतो लोप इटि ५० च '६ |४ |६४ ॥ इत्यालोपः । ५ शुष्यत्यनेन शुषिरम् । 'शुष शोषणे ' ( दि. प.अ.), तालव्यादिः, 'इषिमदि- ' (उणा - ५१ ) इत्यादिना बाहुलका किरण किश्वाद गुणाभावः । यद्वा शुषेरिगुपधत्वात् कि शुषिः, ऊष- ५ २ १०७ ॥ इत्यादिना रः । वाच्यलिङ्गोऽयम् । ६ "किप्रत्यये 'इगुपधात् कि: ( कित्) ' ( उणा ५५९) इति शुषिः । 'कृदिकारादक्तिने (वा ४ ११ १४५ ) इति ङीषि शुषीत्यति । सुषिरिति दन्त्यादिरपि "[विवराभिधायिनि शुषिरादौ ] शास्त्रेषु दन्त्यताल्व्येषु ( दन्त्यतालव्यौ) "
१६
१. 'शर्कर' इति३.४.५ ॥ २. 'वालुक-' इति३.४.५ ॥ ३ 'पाता-' इति४ ॥ ४ 'शल हुल पत्लृ गतौ' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ५. 'ऽपि ४.५ प्रत्योर्नास्ति ॥ ६ " अधः स्वरूपयोरस्त्री तलम्" इत्यमरकोषः ३ । ३ ।२०२ ॥ ७ 'रन्ध्रे' इति३ ॥ ८ रध हिंसासंराद्ध्यो:' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ९. क्' इति१.२ ॥ १०. अम. क्षीरस्वामिकृतटीकायाम् - "रणति रन्ध्रम्" इत्येव दृश्यते, पृ.५७ ॥ ११. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, पातालभोगिवर्गः, श्रो- २१५, पृ. २५५ ॥ तत्र - " रमन्ते अत्र शुम्भादय इति रक्, धुक् चागमः" इति दृश्यते ॥ इति४.५, मा. धातुवृत्तिश्च ॥ १३. ४.५ प्रत्योर्नास्ति ॥ १४ 'शुषि - ' इति ॥ १५. ' - धात्' इति४.५ ॥ १६. 'उषि-' इति३ ॥ इति त्वष्टाध्याय्याम् ॥ १८. 'इन्' इत्यस्याऽनुखित्यादिप्रत्ययो भवति स च कि ॥ १९. न्' इति५ ॥
For Private & Personal Use Only
१२. 'भयसञ्च- ' १७. 'सुषि- '
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |