Page Text
________________
॥ पञ्चमो नारककाण्डः ॥ व्याख्यातं चतुर्थं तिर्यक्काण्डमथ नारककाण्ड- कारणा। कृञो णिजन्ताद् ‘ण्यासश्रन्थो:-'३।३।१०७ ।। इति व्याख्यानं प्रारभ्यते
युच् । ३ तीव्रा चाऽसौ वेदना च तीव्रवेदना । यथास्युर्नारकास्तु परेत-प्रेत-यात्या-तिवाहिकाः । "अङ्गानां शतयातना नयनयोः कोऽपि क्रमो रौरवः ।
कुम्भीपाकपराभवश्च मनसो युक्तं त्वयि प्रस्थिते ॥१॥" ३० १ नरके भवा नारकाः । 'तत्र भवः'४३५३॥
[]इति भानुदत्तः । "कारणा निरयवह्निषु स्थिता''[]इति इत्यण । नरकस्थाः सत्त्वा जन्तवो नारका इति शैषिको- च । द्वे नरकवेदनायाः ॥१३५८॥ ऽण् वा । यौगिकत्वान्नारकिक-नैरयिक-नारकीत्यादयः । २ कर्मणां परावृत्त्या इताः परेताः । ३ प्रकर्षेण इताः नरकस्तु नारकः स्यान्निरयो दुर्गतिश्च सः । प्रेताः। "नारका जन्तवः प्रेता नदी वैतरणी मता"
१ नरान् कायति नरकः । 'कै शब्दे'(भ्वा. [ ]इति त्रिकाण्डशेषः । ४ यात्यन्ते पीडां विषाह्यन्ते प.अ.), 'आतोऽनुपसर्गे कः'३।२।३॥ । नरतीति वा । १० (विषाद्यन्ते) यात्याः, अन्तस्थाद्योपधः । ५ अतिवाह्यन्त न नये (म्या पसे) 'काटिभ्यः [संज्ञायां] व
अतिवाहिकाः। पृषोदरादित्वात् । पञ्च नारकस्य । (उणा-७१३)। "नराः कायन्त्यत्रेति, मूलविभुजादित्वात् 'नारकी' इति भाषा ॥
केः''[अम.क्षीर.१।९।१॥] इति स्वामी । २ 'अन्येषामपि आजूर्विष्टिः
दृश्यते'६।३।१३७ ॥ इति दीर्घत्वे नारकः। प्रज्ञाद्यणि वा । १ आजायत आजूः । आङ्पूर्वाद् ‘जनी प्रादु
३ निर्गतोऽयाच्छुभावहविधेः निरयः। ४ दुःखेन गतिरस्यां ४० र्भावे'(दि.आ.से.) अस्माद् 'भ्रमेश्च डू: '(उणा-२२६) इति
दुर्गतिः, स्त्रीलिङ्गः। सामान्येन चत्वारि नरकस्य ॥
दु बाहुलकाड्डुः । चमूशब्दवद् रूपाणि । २ विष्यते विष्टिः। अथ तद्विशेषानाह'विष्लू व्याप्तौ'(जु.उ.अ.), 'स्त्रियां क्तिन्'३।३।९४॥,
प्रताः ॥१३५९॥ विष्टिः । द्वावपि स्त्रीलिङ्गौ । “विष्टिराजू: "[अमर
कोष:१।९।३॥] इत्यमरः । “आजूर्वेतनयोर्विष्टिः कर्म- रत्न-शर्करा-वालुका-पङ्क-धूम-तमःप्रभा । २० कृत्कर्मणोरपि''[शाश्वतकोशः, शूो-५०७]इति शाश्वतः । महातमःप्रभा चेत्यदोऽधो नरकभूमयः ॥१३६०॥
"वृष्टिरिति सप्तमस्वरादिरपि"[] इत्यभिधानरत्नाकरः । नरके हठात् क्षेपनाम्नी द्वे ॥
क्रमात् पृथुतराः सप्ताऽथ त्रिंशत् पञ्चविंशतिः । 'यातना तु कारणा तीव्रवेदना ॥१३५८॥ पञ्चदश दश त्रीणि लक्षाण्यूनं च पञ्चभिः ॥१३६१॥
१ यात्यते प्रयत्नं कार्यते निधनायाऽनयेति यातना। ल पञ्च च नरकावासाः सीमन्तकादयः । 'यती प्रयत्ने'(भ्वा.आ.से.), णिजन्तः, 'ण्यासश्रन्थो:-' ३।३।१०७॥ इति युच् , स च स्त्रियाम् । २ कार्यतेऽनया एतासु स्युः क्रमेण
१. ४.५प्रत्योर्नास्ति ॥ २. '-तः' इति३.४.५ ॥ ३ '-त:' इति३॥ ४ त्रिकाण्डशेषे न दृश्यते ॥ ५, 'विगा-' इति३, 'विष-' इति४, 'विष्पा-' इति५ ॥ ६ 'क्रियते' इति१॥ ७ -मोऽपि' इति ॥ ८ द्र. अनेकार्थकैरवाकरकौमुदीटीका, भा-२, ३।१८७॥ पृ.८३॥ ९. 'ते' इति३॥ १०. '-ज्' इति३॥ ११. अम.क्षीरस्वामिकृतटीकायाम्- "नरा: कायन्त्यस्मिन् नरकः" इत्येव दृश्यते, पृ.६० ॥, द्र. पदचन्द्रिका, भा१, नरकवर्गः, श्रो-२२५, पृ.२६७॥ १२. '-स्या' इति३ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |