Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 639

५९८
२०
स्थूलाञ्जनाधिकायां तु ब्राह्मणी रक्तपुच्छिका ।
१ स्थूला या अञ्जनाधिका स्थूलाञ्जनाधिक, तत्र । बृंहति ब्राह्मणी, विप्रनामसु (श्रो - ८११) । २ रक्तं पुच्छमस्या रक्तपुच्छी । 'पुच्छाच्च ' ( वा - ४ । १ । ५५ ॥ ) इति ङीष् स्वार्थे कनि रक्तपुच्छिका । द्वे ब्राह्मण्याः । ( 'बांभणी गिलोई' इति भाषा )
कृर्कलासस्तु सरेटः प्रतिसूर्यः शयानकः ॥१२९९॥
१ कृकं शिरोग्रीवां कण्ठं वा लासयति कम्पयति कृकलासः । लसेर्धातोः 'कर्मण्यण् '३ ।२ ॥१ ॥ प्रथम१० द्वितीयस्वरमध्यः । “पञ्चमस्वरमध्योऽयम् "[ ] इति भट्टः । २ सरत्यूर्ध्व सरटः । 'सृ गतौ ' (भ्वा.प.अ.), 'शकादिभ्योऽटन्' (उणा-५२१), दन्त्यादिरयम्, "सवितासर्पसणसिक्थकसेनासरटाश्च सैरिभः सरितम् "[ ] इति सभेदात् । ३ सूर्यस्य प्रतीपः प्रतिसूर्यः । ४ शेत आदित्याभिमुखं शयानकः । ' आनकः शीङ्भियः ( शीभियोः ) ' ( उणा३६२ ) इत्यानकः । स्वमते नामद्वयम् । प्रतिसूर्यं शेते 'प्रतिसूर्यशयानकः' इत्यखण्डमष्टाक्षरात्मकमित्यन्ये । यदुपदेशमालाकर्णिका-‘तं प्रत्यथोपदुद्राव प्रतिसूर्यशयानक: '[] इति । चत्वारि कृकलासस्य ॥१२९९॥
अभिधानचिन्तामणिनाममाला [ तिर्यक्काण्डः ४, स्थलचरपञ्चेन्द्रियाः 'भद्रमूषिकैमासन्दी कुन्दुरुन्दुरुरुन्दरः ।
१५
१६
१८
१९
मूषको वज्रदशनः क्रमः काण्डो विशेष: (बिलेशयः) ॥१॥" [] इति वाचस्पतिः । मूषीति च 7 " हन्ति कीटविषं सर्वं तथा मूषीविषं च यत्" [ ]इति शालिहोत्रे । ३ ३० वज्रवद् दशना अस्य वज्रदशनः । ४ खनति खनकः । 'क्रमादिभ्यो वुन् '४।२।६१ ॥, 'युवोरनाकौ ७ ॥१७॥ ॥ ५ उनत्ति उन्दुरः, पञ्चमस्वरमध्यः । 'उन्दी क्लेदने' (रु.प.से.), बाहुलकादुरः । ६ अत एव धातोर्बाहुलकादुरु: उन्दुरुः, पञ्चमस्वरत्रिकवान् । 'उन्दर' इति प्रथमस्वरद्वयोऽपि । ७ वर्षति वृषः । 'वृषु सेचने ' (भ्वा.प.से.), 'इगुपध - १३ । १ । १३५ ॥ इति कः । ८ आखनति भूमिम् आखुः पुंस्त्रीलिङ्गः । 'आङि खनिशृभ्यां डित्- ' ( उणा - ३३ ) इति उप्रत्यये (कुप्रत्यये) डित्त्वाट्टिलोपः । ९ शूच्याकारमुखमस्य शूच्यास्यः । १० वृषस्येव लोचनऽस्य वृषलोचनः ४० तत्र । दश मूषकस्य ॥१३०० ॥
२२
छुछुन्दरी गन्धमूंष्याम्
मूषिको मूषको वज्रदेशनः खनकोन्दुरौ । उन्दुरुर्वृष आखुश्च सूच्यास्यो वृषलो ॥१३००॥
१०
१ मुष्णाति गृहं मूषिकः, पुंक्ली । 'मुष स्तेये ' (क्र्या.प.से.), 'व्रश्चिकृषोः (वृश्चिकृष्योः) किकन् '(उणा१९८)इत्यधिकारे ‘मुष्णातेर्दीर्घश्च' (उणा - २०० ) इति किकन्, दीर्घश्च । २ ‘मूष स्तेये’(भ्वा.प.से.), दीर्घोपधः, भूषति मूषकः । ण्वुल् ।
१ 'छुछु' इति शब्देनोपलक्षिता उन्दरी छुछुन्दरी, द्विपञ्चमस्वरैः । पृषोदरादित्वात् । २ गन्धप्रधाना मूषी गन्धमूषी, तस्याम् । द्वे नाम्नी ॥
गिरिका बालमूषिका ।
१ गिरति तन्दुलादिकं गिरिका | 'गृ निगरणे (तु.प.से.), 'कृगृपृभ्य ई: ' ( ) इति इः, स च कित्, 'ऋत इद्धातो: '७।१ । १०० ॥ ततः कनि टाप् । २ मूषति मूषिका, तृतीयस्वरमध्यः । 'मूष स्तेये' भ्वा.प.से.), संज्ञायां ५० क्वुन्, अजादिपाठाद् जातिलक्षणं ङीपं बाधित्वा टाप् । क्षुद्रत्वाद् बालेव बाला । ततः कर्मधारये बालमूषिका । "खेटाखुर्बालमूषिका''[ ] इति हुग्नः । लघून्दरीनाम्नी द्वे ॥ विडाल ओतुर्मार्जारो ह्रीकुश्च वृषदंशकः ॥१३०१॥
१. ३ प्रतौ नास्ति ॥ २. कोष्ठान्तर्गतपाठः १. २.४.५ प्रतिषु नास्ति ॥ ३ ' - वं' इति३ ॥ ४ 'लस-' इति१.२ ॥ ५ 3. पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्ग:, श्रो- २२७, पृ. २९२ ॥ तत्र - " 'कृकिलास' इकारमध्य इति भट्टः" इति दृश्यते ॥ ६. 'सौ' इति४ ॥ ७ द्र. पदचन्द्रिका, भा२, सिंहादिवर्ग:, श्रो- २२७, पृ. २९२ ॥ तत्र - सवितासर्पसण-' इत्यस्य स्थाने 'सचि समीरण' इति दृश्यते ॥ ८. यद्यु- इति३ ॥ ९. 'काकिडा' इति४, ‘काकिंडा' इति५ च टिप्पणी ॥ १०. ' नः' इति१.४.५ ॥ ११. 'मुषेर्दीर्घश्च' इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ १२. मु-' इति१.२ ॥ १३. ' -का-' इति५ ।। १४. ' -न्दुर: ' इति ॥ १५. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्ग:, श्रो-२२७, पृ. २९१ ॥, रामाश्रमी२५ ॥ २ ॥ पृ. २४५ ॥ तयोः - " भद्रमूषिकमासन्दी" इत्यस्य स्थाने " भद्रमूषिक आसन्दी " इति दृश्यते ॥ १६. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्ग श्रो- २२७, पृ.२९९ ॥ १७. '-ञ्' इति३ ॥ १८. ' - न्दरः' इति१ ॥ १९. ' -र:' इति३ ॥ २०. ' आङ्परयोः खनिशृभ्यां ङिच्च ' ( उणा - ३३ ) इत्यादिगणसूत्रम् ॥ २१. ' - रं' इति३ ॥ २२. १. २. ४.५ प्रतिषु नास्ति ॥ २३. 'रमध्यः' इति४ ॥ २४. - स्याः' इति४.५ ॥ २५. 'कृ निक्षेपे' इति २, 'विक्षेपे' इति३ ॥ २६. 'कृगृशृपृकुटिभिदिछिदिभ्यश्च' (उणा - ५८२) इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ २७ 'डित्' इति३ ॥ २८. 'कन्' इति३ ॥
For Private Personal Use Only