Page Text
________________
२२
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[ देवाधिदेवकाण्डः-१ समाधिस्तु तदेवार्थमात्राभासनरूपकम् ।
'लष-पत-पद-स्था-भू-वृष-हनि कमि-गमि-सभ्य उकञ्' (८)१ सम्यगाधीयते मनोऽत्रेति समाधिः । समाङ- ३।२।१५४ ॥, 'अचो णिति' ७।२।११५ ॥ सूत्रेण वृद्धिः । ९ पूर्वः 'डुधाञ् धारणपोषणयो: '(जु.उ.अ.), 'उपसर्गे घोः भवो भद्राप्तिरस्त्यस्य भविकम्। अत इनिठनौ'५।२।११५ ॥ इति किः'३।३।९२॥ इति किः । तदेव इति, तच्छब्देन ध्यानं ठन्, 'ठस्येक:७।३।५०॥"भवो भद्राप्तिसत्त्रयोः(-सत्तयोः)" परामृश्यते । ध्यानमेव अर्थमात्राभासनरूपकं ध्येयाकारमात्रा- []इत्यजयः।१० कुश्यते पुण्यात्मना सम्बध्यते कुशलम् ।कुश वलम्बनम्, तस्य नामैकं समाधिरिति ॥
श्रेषणे'(दि.प.से.), सौत्रः, वृषादित्वात् कलच् । कुत्सितंश्यतीति संग्रहमाह
पृषोदरादिर्वा । कुशं लाति वा।११ मङ्ग्यते प्राप्यते हितमनेन ४० एवं योगो यमाद्यङ्गैरष्टभिः सम्मतोऽष्टधा ॥८५॥ मङ्गलम् । पुंक्लीबलिङ्गः । 'मगि गतौ'(भ्वा.प.से.),
एवम् अमुना प्रकारेण पूर्वोक्तैः अष्टभिः यमाद्यङ्गैः 'मङ्गेरलच्'(उणा-७४८)१२झदते भद्रम् । भदि कल्याणे सुखे १० अष्टधा योगः सम्मतः, योगिनां मान्य इत्यर्थः ॥८५॥ च'(भ्वा.प.से.)'ऋजेन्द्राग्रवज्र-'(उणा-१८६)इत्यादिना साधुः । श्वःश्रेयसं शुभशिवे कल्याणं श्वोवसीयसं श्रेयः ।
भन्दमपि।"भन्दं भद्रं शिवंतथा'[त्रिकाण्डशेष:१।४।११॥] इति
त्रिकाण्डशेषः । भन्द्रमपि।१३ माद्यति हृष्यति अनेन मद्रम्। मदी क्षेमं भावुकभविककुशलमङ्गलभद्रमद्रशस्तानि ।
हर्षे'(दि.प.से.), स्फायितञ्चि-'(उणा-१७०)इति रक् ।१४
॥८६॥ शस्यते स्तूयते शस्तम् । 'शंस(शंसु) स्तुतौ'(भ्वा.प.से.), भावे १ शोभनं श्रेयः श्वःश्रेयसम् । श्वसो वसीयःश्रेयसः' क्तः । चतुर्दश कल्याणस्य॑ । [शेषश्चात्र- "भद्रे भव्यं काम्यं ५।४।८० ॥ इत्यच्समासान्तः । श्व आगामि श्रेयो वा । अत्र सुकृतसूनृते'' [शेषनाममाला १२॥] ॥ श्व:शब्दस्य परपदार्थत्वम्, स्वशक्तिस्वाभाव्यात् । यदुक्तं इत्याचार्यश्रीहेमचंद्र विरचितायामभिधानचिन्तामणौ पाणिनीयमतदर्पणे--
नाममालायां देवाधिदेवकाण्डः प्रथमः ॥ ५० "अर्थं परपदस्यात्र श्व:शब्दः कालवाच्यपि ।।
अभिधत्ते स्वभावेन तेनेमौ मङ्गलार्थकौ ॥१॥"[ ] इति सर्वाङ्गीणकलाविलासनिलयः कल्पद्रुमाभः कलौ २० २ शोभते शुभम् । 'शुभ दीप्तौ'(भ्वा.आ.से.), 'इगुपध-ज्ञा-प्री- जाग्रत्सर्वजनीनम महिमो मित्रप्रतापोदयः । किरः कः'३।१।१३५ ।। इति कप्रत्ययः । ३ शेतेऽशुभमनेनेति
श्रीमच्छ्रीविधिपक्षगच्छगणभृद् भूभृन्नताहिद्वयः । शिवम् । 'शीङ्स्वप्ने (अ.आ.अ.), 'शिङो हुस्वश्च'(उणा
श्रीकल्याणसमुद्रसूरिसुगुरुः सूरीन्द्रचूडामणिः ॥१॥ ७०२) इति वः। 'सर्वनिघृष्व-'(उणा-१५१)इति साधुर्वा । शिनोत्यशिवमनेनेति अन्ये ।४ कल्यं नीरुक्त्वम् अणर्ति कल्या
तन्निर्देशविधायिवाचकवर श्रेणीकिरीटोपमा णम् । 'अर्ण गतौ'(भ्वा.प.से.), 'कर्मण्यण'३।२।१॥ ५
भास्वत्साधुगुणौघशालिविनयाच्चन्द्राभिधा वाचकाः । वसुमच्छब्दादीयसुनि, 'टेः '६।४।१५५ ॥ इति टिलोपे वसीयः । तच्छिष्या 'रविचन्द्र' इत्यभिधया तेषां विनेयो व्यघाशोभनं वसीयः श्वोवसीयसम् । श्व आगामि श्रेयो वा । 'श्वसो देनं वाचकदेवसागरगणिर्युत्पत्तिरत्नाकरम् ॥२॥ वसीयः श्रेयसः'५।४।८०॥इत्यच ।६ अतिशयेन प्रशस्यं श्रेयः ।
इति श्रीवाचकवरदेवसागरविरचितायामभिधान'प्रशस्यस्य श्र: '५।३।६० ॥ इति ईयसुनि प्रत्यये परे श्रादेशः ।७
चिन्तामणिनाममालायां व्युत्पत्तिक्षीयते क्लेशोऽनेन, क्षिणोति दुःखमिति वा क्षेमम् । पुंक्लीब
रत्नाकरटीकायां देवाधिदेवलिङ्गः । क्षि क्षये'(भ्वा.प.अ.), क्षि हिंसायाम्'(स्वा.प.अ.)
काण्डः अस्माद्वा, अर्ति-स्तु-सु-हु-सृ-धृ-क्षि-क्षु-भा-या-वा-पदियक्षिभ्यो मन्'(उणा-१३७)इति मन् । ८ भवनशीलं भावुकं।
प्रथमः
१. 'अणिति' इति २ ।। २. क्षीरतरङ्गिण्यादौ गतावर्थे अणधातुर्न दृश्यते ॥ ३. 'टिलोपः' इति ४॥ ४. १प्रतौ नास्ति ॥ ५. '-हनकमगमशभ्यि-' इत्यष्टा-ध्याय्याम् ॥ ६. द्र. रामाश्रमी १।४।२६ ॥, पृ.६८ ॥ ७. दुर्गसम्मतोऽयं धातुः, द्र. क्षी.त. पृ.२२९, मा. धातुवृत्तिः, पृ.४३८॥ ८. 'पुंक्ली' इति३.४॥ ९. 'भन्दं भल्लं शिवं तथा' इति त्रिकाण्डशेषे, पृ.२७१ ॥ १०. इतेऽग्रे ४प्रतौ 'नामानि' इति दृश्यते ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |