Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 629

५८८
अभिधानचिन्तामणिनाममाला [तिर्यक्काण्डः-४, स्थलचरपञ्चेन्द्रियाः युस्'५।२।१२३ ॥, भानुवत् । ४ हूयते हुडः। 'हु दाना- (तु.प.से.), तुदादिः । यद्वा 'मिषु सेचने '(भ्वा.प.से.), ३० दनयो: '(जु.प.अ.), औणादिको डक् । होडति गच्छतीति भौवादिकः, मेषति सिञ्चति । उभयत्र मंषडिति पचादिषु वा । 'हुड(हुड) गतौ'(भ्वा.प.से.), 'इगुपध-'३।११३५॥ दर्शनादचि टित्त्वात् स्त्रियां ङीप् । २ कुरति शब्दाइति कः । ५ ऋच्छति उरणः, पञ्चमस्वरादिः । 'ऋ यते कुररी । 'कुरत् [शब्दे] '(तु.प.से.), बाहुलकादगतौ '(भ्वा.प.अ.), 'अर्तेर्युजुच्च'( )इति युच, उच्चा- रन्, गौरादिः । कवति कौति वा । 'कुङ् शब्दे' ऽस्यादेशः । यद्वा उरण: कण्ड्वादौ, उरण्यति प्रीणाति देवता (तु.आ.से.) वा, 'कुवः क्ररन् '(उणा-८१३) इति क्ररन् , इत्युरणः । उच्चैः रणोऽस्येति वा । उ: स्वरप्रतिरूपकम- कित्त्वाद् गुणाभावः, गौरादिः । ३ रुजति रुजा । 'रुजो व्ययम् । ६ उरु भ्राम्यति उरभ्रः, पञ्चमस्वरादिः । 'भ्रम् भङ्गे'(तु.प.अ.), 'इगुपध-'३।१।१३५ ॥ इति के टाप् ।
अनवस्थाने '(दि.प.से.), 'अन्येभ्योऽपि(-ष्वपि)-'३।२। ४ जालकं रोमगुच्छोऽस्त्यस्या जालकिनी । ५ न विडति १० १०१॥ इति डः, नैरुक्त उकारलोपः । उच्च रम्भत इति, भिनत्ति अविडा । 'विड भेदने '( ). 'इगुपध-'३।१। पृषोदरादिः । ७ मेहति मेंढः, सानुस्वारादिः, [स्वार्थे कनि
१३५ ॥ इति कः । अवीन् लात अविला, डलयोरै- ४० मेंढकः] । 'मिह सेचने '(भ्वा.प.अ.), पृषोदरादिः। ८ वर्षति क्यात् । ६ वेणति वेणी । 'वेण गती '(भ्वा.उ.से.), सिञ्चति वृष्णिः । 'प्रषु वष [मष] सेचने '(भ्वा.प.से.). अचि, गौरादिः । षड् 'गाडर' इत्याख्यस्य ॥ 'सृणिवेणिवृष्णिपृष्णिपाwिचूर्णय:'( )इति निः प्रत्ययो
अथेडिकः शिशुवाहकः ॥१२७७॥ गुणाभावश्च निपात्यते, हरिवत् । ९ ईड्यते देवता अनेनेति एडकः। 'ईड स्तुतौ'(अ.आ.से.), 'कीचक- '(हैमोणा
पृष्ठशृङ्गो वनाजः स्यात् ३३) इत्यके निपात्यते । इलति उत्क्षिपति एलः । 'इल
१ ईड्यते कौतुकाद् ईडिक्कः, तर्यस्वरादिः । 'ईड स्वप्नोत्क्षेपणयो: '(तु.प.से.), पचाद्यच्, डलयोरेकत्वस्मरणाद्
स्तुतौ'(अ.आ.से.), 'निष्कतुरुष्क-'(हैमाणा-२६) इति के
निपात्यते । २ शिशुं वहति शिशुवाहकः । 'वह प्रापणे' एडः, ततः स्वार्थे कन् एडकः । १० रोमाणि सन्त्यस्य
(भ्वा.उ.अ.), ण्वुल् ॥१२७७॥ ३ पृष्ठे शृङ्गोऽस्य पृष्ठ२० रोमशः। लोमादित्वात् शः । ११ होडति हुडुः । हुडधातोः
शृङ्गः । ४ वनस्याऽजो वनाजः । चत्वारि वनाजस्य ॥ 'काहषि-'(हैमोणा-७२९)इति किदुः, भानुवत् ॥१२७६ ॥ १२ संफलति संफालः । ज्वलादित्वाण्णः । १३
अविदुग्धे त्ववेः परम् । ५० शङ्गमस्त्यस्य शङ्गिणः। 'फलबहभ्यिामिनन् '(वा- सोढं दसं मरीसं च ५।२।१२२ ॥) बाहुलकात् । शृङ्गिणौ, शृङ्गिणः इत्यादि १ अविशब्दात् परे सोढादयाः प्रयुक्ता अविदुग्धरामवत्। १४ भिले: सौत्रात् पचाद्यचि, डलयोरैक्याद भे
वाचकाः स्युः। यथा अवेर्दुग्धं [अविदुग्धम् ], अविसोढम् , चतुर्दश मींढाख्यस्य ॥
अविदूसम् , अविमरीसम्। चत्वारि गड्डरिकादुग्धस्य ॥ मेषी तु कुररी रुजा ।
कुक्कुरो वक्रवालधिः ॥१२७८ ॥ जालकिन्यविला वेणी
अस्थिभुग भषण: सारमेयः कौलेयकः शुनः । १ मिषति स्पर्धते मेषी । 'मिष स्पर्धायाम' शुनिः श्वानो गृहमृगः कुर्कुरो रात्रिजागर: १२७९ १. 'गतिप्रापणयोः' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ २. 'अर्तेः क्युरुच्च'(उणा-६९५) इत्युणादिगणे, 'ऋ गतौ' अस्मात् क्युप्रत्ययः, धातोरुकारादेशथेत्यर्थः ॥, 'अर्ते क्युन् उच्च '(५६३)इति दशपाद्याम् ॥ ३. 'ते' इति५॥ ४ 'घृणिपृश्निपाwिचूर्णिभूर्णि'(उणा-४९२) इत्यणादिगणसूत्रम्, तत्र वृष्णिशब्दो न दृश्यते, अथ च 'सुवृषिभ्यां कित्'(उणा-४८९)इत्यनेन निप्रत्ययो बोध्यः ॥ ५. 'निप्र-' इति१.४॥ ६. 'डते' इति४.५ ॥ ७. '-पयोः' इति१.२.३, 'स्वप्नक्षेपणयोः' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ८ -नि' इति१.२॥ ९. 'घृ' इति१.४.५ ॥ १०. ' हि-' इति५ ॥ ११. १प्रतौ नास्ति ॥ १२. '-क्यवत्' इति३॥ १३. 'भौ' इति१.४.५, ३प्रतौ नास्ति ॥ १४. '-षीरिति' इति३.४.५ ॥ १५. 'डी' इति१.२.४.५ ॥ १६. हैममते तुदादेस्तकारानुबन्धः ॥ १७. '-ति' इति१॥ १८. '-त्सो' इति३॥ १९. क्षीरतरङ्गिण्यादौ भेदनार्थकविडधार्न दृश्यते ॥ २०. '-तीति' इति१॥ २१. 'वेण गतिज्ञानचिन्तानिशामनवादित्रग्रहणेषु' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ २२. 'ख्यातस्य' इति१.५ ।। "षड् जालिकिन्या, 'गाडर' इति भाषा" इति३ ॥ २३. आचार्यश्रीहेमचन्द्राचार्यमते तृतीयस्वरादिः ॥
Jain Education Intemational