Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 624

१२६४-१२६६]
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता भ्वादिः, धातुसं-९:४] इति धातुपारायणम् । अचि माहा। संज्ञानामानि स्युः । शबलीत्यत्र 'अन्यतो ङीष् '४।१४०॥, ५ सुष्ठु रभते सुरभिः । 'रभ राभस्ये '(भ्वा.आ.अ.), अर्शआद्यचि । "शबला''[] इति तु सुभूतिः । [शबलीति 'इन् सर्वधातुभ्यः ( उणा-५५७), आगमस्याऽनित्यत्वाद् तु मुख्यः पाठः । धवली च शबलीवत्] तथा प्रमाण'रभेरशब्लिटो: '७१६३ ॥ इति नुमभावः । "इमामनूनां भेदात् दीर्घा वामनी इत्यादिप्रयोगः । अवयवभेदाद् लम्बसुरभेरवेहि''[ रघुवंशम् , सर्गः-२, श्री-५४] इति रघुः । कर्णी, वक्रशृङ्गीत्यादयः । वामनेन-"सुष्ठुस्थितगोवर्गः, ङीषि सुरभी नदीवत् । [६ अर्जुनवर्णयोगाद् अर्जुनी । शबलेति टाबन्तप्रयोगोऽपिशब्द:"[ ] इत्युक्तम् ।" [पद'अन्यतो ङीष् '४।१।१४० ॥ इति ङीष् । ] ७ वसति चन्द्रिका, भा-२, काण्ड:-२, वैश्यवर्गः, श्री-६३९] ॥ क्षीरमस्याम् उस्रा, पञ्चमस्वरादि: । 'वस निवासे'(भ्वा.
पष्ठौही गर्भिणी प.अ.), 'स्फायिञ्चि-'(उणा-१७०)इति रक्, सम्प्रसारणम्,
१ पष्ठं वहति पष्ठौही । 'वह प्रापणे'(भ्वा. ४० १० टाप् । ८ न हन्यत इति अघ्या । हन्तेः 'अघ्न्यादयश्च'
उ.अ.), 'वहश्च'३।२।६४ ॥ इति ण्विः, 'वाह: '४।१६१ ।। (उणा-५५१)इति यकि रूपम् । १० शृङ्ग मस्त्यस्याः
इति ङीष् (ङीप्), 'वाह ऊठ् '६।४।१३२॥ इत्यूठ , शृङ्गिणी । 'अत इनिठनौ'५।२।११५ ॥ इतीनिः, 'ऋोभ्यो
'एत्येधत्यूठसु'६।१८९॥ इति वृद्धि: । "पष्ठौही बालङीष् (ङीप्) '४।१।५॥ । शृङ्गिण्यादयः सामान्या अपि गर्भिणी''[अमरकोषः२।९।७० ॥] इत्यमरः। एकं सगर्भाया विशेषे वर्तन्ते । ९ रोहति जायते प्रादुर्भवत्यवश्यं गौः । अमरस्त पष्ठीही बालगर्भिणी प्रथमग माह ॥ रोहिणी । 'रुह वीजजन्मनि, प्रादुर्भावे चे'(भ्वा.प.अ.),
वन्ध्या वशा आवश्यके णिनिः, 'ऋन्नेभ्यः- '४।१५॥ इति ङीप् । ११
१ बध्नाति प्रसूतं वन्ध्या । अध्यादित्वाद् यक्, १२ अनड्वान् वृषभस्ततो गौरादिङीषि, '-स्त्रियां च(वा)'
उपधालोपाभावश्च । उश्यते काम्यते वृषैः, वष्टि वृषभं (वा-७।१।९८॥) इत्यामि अनड्वाही, अनडुही च । १३
वा वशा । 'वश कान्तौ'(अ.प.से.), 'वशिव(र)ण्योश्च' ओषत्यशिवम् उषा । 'उष दाहे '(भ्वा.प.से.), ह्रस्वादिः,
(वा-३।३।५८॥)इत्यप् । एकं वन्ध्यगोः ॥ २० 'इगुपध-'३।१।१३ ॥ इति कः ॥१२६५॥ १४ ताम्यति तम्पा । 'तमु ग्लानौ'(दि.प.से.), 'पम्पाशिल्पादयः'
वेहद् वृषोपगा ॥१२६६॥ (हैमोणा-३००) इति निपातनात् पः । १५ निलिम्पति १ वेहते गच्छति वृष वेहत्, स्त्रीलिङ्गः । निलिम्पा । 'लिप उपदेहे '(तु.उ.अ.), 'नौ लिम्पेर्वाच्यम्' 'वेह जेह बाह प्रयत्ने'(भ्वा.आ.से.), "शश्वत्वृहत्(वा-३।१।१३८ ॥) इति खच्, स्वार्थे कनि, 'प्रत्यय- वेहत् (संश्चत्तृपद्वेहत्)'(उणा-२४२) इति क्विपि निपास्थात्- '७।३।४४ ॥ इतीत्त्वे निलिम्पिका । १६ जपादि- तितः"[]इति माधवी । वेहतौ, वेहतः इत्यादि । वृष त्वाद् वत्वे तंवा । षोडश सामान्येन धेनोः ॥ बलीव रन्तुमुपगच्छति वृषोपगा । 'अन्येभ्योऽपि(-ष्वपि)'
३।२।१०१॥ इति डः । "वेहद् वृषभोपगता''[हलायुधसा तु वर्णैरनेकधा ।
कोश:२।२।६९ ॥] इति हलायुधः । "रन्तुं वृषभमागता वेह१ सा गौः वर्णै: शबलादिभिरनेकधाऽनेकभेदा दुच्यते"[] इति तट्टीका । "वेहद् गर्भोपघातिनी''[अमरभवन्ति, यथा शबलीधवलेत्यादि । यदमरः-"वर्णादिभेदात् कोष:२।९।६९ ॥] इत्यमरः । "अनृतौ वृषोपगमाद् यस्या ६० ३० संज्ञाः स्युः'' अमरकोषः२।९।६७ ॥], तद्व्याख्यानमिदम्- गर्भपात: स्यात् सा वेहदिति, विहन्ति गर्भमिति व्युत्पत्तिः"
"वर्णादीत्यादिना प्रमाणावयवभेदग्रहः । शबलीधवलादयः []इति तट्टीका । चहरलगाइनाम एकम् ॥१२६६॥
१. 'सर्वधातुभ्य इन्' इत्युणादिगणे ॥ २. '-वैहि' इति ॥ ३. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'तत्' इति दृश्यते ॥ ४. 'जन्मनि' इति२.३.५. ॥ ५. सायणमतेऽयम्, 'रुह बीजजन्मनि' इति स्वामी, 'रुह जन्मनि प्रादुर्भावे' इति मैत्रेयः ॥ ६. '-ष्' इति१.२.४.५॥ ७. 'अनडुह: स्त्रियां वेति वक्तव्यम्' इति काशिकास्थवार्तिकपाठः ॥ ८. '-मिः' इति४॥ ९. 'अनु-' इति२.५ ॥ १०. 'काङ्क्षायाम्' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ११. '-च्यमानम्' इति४.५ ॥ १२. 'प्रष्ठौही' मुद्रिताभिधानचिन्तामणिनाममालायाम् ॥ १३. 'णिनिः' इति३॥ १४. टी.गणपतिशास्त्रिसंशोधितक्षीरस्वामिकृतटीकासम्मतोऽयं पाठः ॥, भा३, पृ.२१०-२११॥ १५. 'गौः' इति१.४.५ ॥ १६. 'वृषभैः' इति३॥ १७. '-ति' इति१.३.४.५ ॥ १८. 'वृषोप- ' इति१.४॥ १९. '-गोनाम' इति२ ।।
Jain Education Intemational
Jain Education Intermational