Page Text
________________
वाह्यः
३०
४०
अभिधानचिन्तामणिनाममाला [तिर्यक्काण्डः-४, स्थलचरपञ्चेन्द्रियाः गर्जितः । 'तदस्य सञ्जातम्- '५।२।३६ ॥ इतीतच् । गर्जति ["]इति । २ अवमतमवर्गणितमङ्कशमनेन अवमताङ्कशः । स्मेति वा । 'गर्ज शब्दे'(भ्वा.प.से.), क्तः । लग्नोऽपि । द्वे मदभिंझलाहस्तिनः ॥ "लग्नः प्रभिन्नो मत्तः स्यात्''[हलायुधकोश:२१२२० ॥] इति
राजवा हलायुधः । त्रीणि मत्तेभस्य ॥१२२०॥
१ राज्ञा वाह्यते आरोहणयोग्यत्वाद् राजवाह्यः । मदोत्कटो मदकलः
२ उप समीपे वाह्यते उपवाह्यः । वहेर्णिजन्ताद् 'ऋह१ मदेन दानाम्बुनोत्कटः मदोत्कर्ट । २ मदेन लोर्ण्यत्'३।१।१२४॥ । 'औपवाह्य' इत्यन्ये । "औपवाह्यो कलो मनोज्ञः मदकलः । मदवहता हस्तिनो द्वे ॥ राजवाह्यः ''[हलायुधकोश:२।२२४ ॥] इति हलायुधः । "द्वौ
समावद्वान्तनिर्मदौं ।
समौ, वाह्यानां समीपे भव औपवाह्यः ''[]इति तट्टीका ।
द्वे राजयोग्यहस्तिनः ॥ १ उद्वमति स्म मदम् उद्वान्तः । २ निर्गतो मदाद १० निर्मदः। उपात्त इत्यपि । "उपात्तो मदवर्जितः''[हलायुध
सन्नाह्यः समरोचितः ॥१२२२॥ कोशः२।२२०] इति हलायुधः । द्वे मदरहितेभस्य ॥
१ सन्नह्यते सन्नाह्यः । 'ऋहलोर्यत्'३।१।१२४॥। सज्जित: कल्पित
सन्नाहे साधुर्वा । समरे सङ्ग्रामे उचितः समरोचितः ।
द्वे रणाहहस्तिनः ॥१२२२॥ १ युद्धाय सज्ज्यते प्रगुणीक्रियते स्म सज्जितः ।
उदग्रदन्नीषादन्तः 'षस्ज गतौ '(भ्वा.उ.से.), 'निष्ठा'३।२।१०२॥ इति क्तः । २ कल्प्यते स्म कल्पितः । 'कृपू सामर्थ्य '(भ्वा.आ.वे.)।
१ उदग्रौ दीर्धी दन्तावस्य उदग्रदन् । 'अग्राद्वे आरोहणाय सज्जितेभस्य ॥
न्तशुद्धशुभ्र-५।४।१४५ ॥ इति दन्तस्य दत्रादेशः । २ ईषा
कारौ दन्तावस्य ईषादन्तः। "ईषादन्तः कुञ्जरं शात्रवीयम्" तिर्यग्घाती परिणतो गजः ॥१२२१॥
[शिशुपालवधम्, सर्गः-१८, शूो-३८] इति माघः । द्वे १ तिर्यग्घातीति तिर्यग्दत्तप्रहारः, परिणमति स्म लम्बदन्तेभस्य ॥ परिणतः । एकं तिर्यग्दत्तप्रहारेभस्य ॥१२२१॥
बहूनां घटना घटा । २० व्यालो दुष्टगंजः
१ बहूनां हस्तिनां घटना रचना, 'घट चेष्टायाम्' १ विविधमालमनर्थोऽस्मादिति व्यालः । २ दष्ट- (भ्वा.आ.से.), 'घटिवन्दि-'( )इति युच् । घट्यते श्चासौ गजश्च दुष्टगजः । द्वे दुष्टगजहस्तिनः ॥
घटा । घबर्थे कः । एकं गजघटायाः ॥ गम्भीरवेद्यवमताङ्कशः । मदो दानं प्रवृत्तिश्च १ गाम्भीर्येण वेदयति गम्भीरवेदी । विदेर्णिजन्ताद्
१ माद्यत्यनेन मदः । 'मदी हर्षे '(दि.प.से.), ग्रहादित्वाणिनिः । यदुक्तम्
'मदोऽनुपसर्गे'३।३।६७ ॥ इत्यप् । मदयतीति पचाद्यचि "त्वग्भेदाच्छोणितस्रावादामांसव्यथनादपि ।
वा। "व्यधि(व्यध)जपोरनुपसर्गे'३।३।६१ ॥ इत्यत्रैव मदिसंज्ञां न लभते यस्तु गजो गम्भीरवेद्यसौ ॥१॥" ग्रहणे कर्तव्ये पृथक्सूत्रकरणान्माद इाप घञि"[] इति ।
५०
१. '-ता-' इति५॥ २. १प्रतौ नास्ति ॥ ३ तुलनीयोऽमरकोषः २४३५-३६॥ ४ '-न' इति३ ।। ५ '-दो' इति५॥ ६ 'सर्जितः' इति१ ॥ ७ 'सर्जितः' इति३॥ ८ १.५प्रत्यो स्ति, 'सर्पणे' इतिर, 'सङ्गे' इति३, 'गुशु षस्ज गतौ' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः॥ ९ 'कल्पते' इति१.३ ॥ १०. 'सर्जि-' इति१॥ ११. द्र. स्वोपज्ञटीका४।१२२२ ॥, पृ.२७४ ॥ १२. १.३.४.५ प्रतिषु नास्ति॥ १३. '-गु-' इति१.२.४.५ ॥ १४. '-ल-' इति१.२॥ १५. 'उ-' इति४.५॥ १६. 'राज्य-' इति५ ॥ १७ 'संवा-' इति१॥ १८ 'रणाहे-' इति१॥ १९. ४प्रतौ नास्ति ॥ २०. '-तेऽ-' इति१.४.५ ॥ २१. '-बि वा' इति३॥ २२. " 'व्यधजपोरनुपसर्गे' इत्यत्रैव मदिग्रहणेऽपि कर्तव्ये पृथक्सूबारम्भाद् उन्मादः इति घञपि" इति न्यासः" इति मा.धातुवृत्तिः, दिवादिः, धातुसं-१०६, पृ.४३६ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |