Page Text
________________
५६०
अभिधानचिन्तामणिनामाला [तिर्यक्काण्ड:-४, त्रीन्द्रियाः, चतुरिन्द्रियाः गोपालिका महाभीरुः
- कोल इव कुणति विदारयति कोलकुणः। 'कुण विदा१गां पलति गच्छति गोपाली । 'पल गतौ' रणे'(तु.प.से.), 'इगुपध-'३।१।१३५ ।। इति कः। ३ उद्दशति (भ्वा.प.से.), 'कर्मण्यण'३।२।१॥, 'टिड्डाणञ्- "४।१।१५॥ उद्देशः । 'दंश दशने'(भ्वा.प.अ.), अच् । ४ केटति इति ङीप, कनि, 'के ऽणः '७।४।१३ ॥ इति ह्रस्वत्वम्, उत्त्रासयति किटिभः। 'किट उत्त्रासे'(भ्वा.प.से.), बाहुल[गोपालिका] । २ अतिशयेन भीरुः महाभीरुः । कादिभच् । किटिं त्रासं बिभर्तीति वा । 'अन्येभ्योचींचडीनाम्नी द्वे ॥
(ष्व)पि-'३।२।१०१॥ इति डः। ५ उत्कुणति उत्कुणः । गोमयोत्था तु गर्दभी ॥१२०८॥ कुणधातोः 'इगुपध-"३।१।१३५ ॥ इति कः । 'उत्कण' १ गोमयादुत्तिष्ठति गोमयोत्था । 'ष्ठा गति- इत्यकारमध्योऽपि । मांकणनामानि पञ्च ॥ निवृत्तौ'(अ.प.अ.), 'उदः स्थास्तम्भोः पूर्वस्य'८।४।६१॥, इन्द्रगोपस्त्वग्निरजो वैराटस्तितिभोऽग्निकः।१२०९। १० ['झरो झरि सवर्णे'८।४।६५ ॥, 'खरि च'८।४।५५ ॥] ।
१ इन्द्रेण गुप्यते इन्द्रगोपः । 'गुपू रक्षणे'(भ्वा. ४० २ गर्दभवर्णत्वात् गर्दभी। "गर्दभी क्षुद्ररोगजन्तुविशेषयोः"
प.से.), कर्मणि घञ् । २ अग्निवद् रज्यति अग्निरजः । [विश्वप्रकाशकोशः, भान्तवर्गः, श्रो-३५] इति महेश्वरः । द्वे
पृषोदरादित्वात् । ३ वैरेणाऽटति वैराटः । पचाद्यच् । ४ गोमयोत्पन्नकोटस्य ॥१२०८॥
तितीवद् भाति तितिभः। 'भा दीप्तौ'(अ.प.अ.), 'आतोमत्कुणस्तु कोलकुण उद्दशः किंटिभोत्कुणौ । ऽनुपसर्गे कः'३।२।३ ॥, 'ड्यापोः संज्ञाछन्दसो:-'६।३।६३ ॥
१ माद्यति शोणितेन मत्कुणः । 'मदी हर्षे'(दि. इति ह्रस्वः। ५ अग्निप्रतिकृतिः अग्निकः। 'इवे प्रतिकृतौ' प.से.), 'भ्रूणतृण- '(हैमोणा-१८६)इत्यादिना साधुः । २ ५।३।९६ ॥ इति कः । पञ्च इन्द्रगोपस्य ॥१२०९॥
॥ उक्तास्त्रीन्द्रियाः ॥
॥ चतुरिन्द्रियाः ॥ अथ चतुरिन्द्रियानाह
इवाऽऽरोहावरोहाद् मर्कटकः । ७ लूयते लूता । 'लूम्रो
वा'(हैमोणा-२०२) इति कित् तः । ८ लालां स्रवति ५० २० ऊर्णनाभस्तन्तुवायो जालिको जालकारकः । लालासवः। 'स्र प्रस्रवणे'(भ्वा.प.अ.), 'कर्मण्यण' कृमिर्मर्कटको लूता लालास्त्रावोऽष्टपाच्च सः
३।२।१॥ । ९ अष्टौ पादा अस्य अष्टपाद् । 'सङ्
ख्यासुपूर्वस्य'५।४।१४० ॥इति पादान्तलोपः । नव ऊर्ण॥१२१०॥
नाभस्य । 'कोलियावडा' इति भाषा ॥१२१०॥ १ ऊर्णा नाभावस्य ऊर्णनाभः। 'अच्'५ ।४।७५ ।। इति योगविभागादच्समासान्तः, 'यापोः संज्ञाछन्दसोः- कर्णजलौका( -जलूका) तु ६।३।६३॥ इति ह्रस्वः । २ तन्तून् वयति तन्तुवायः ।
कर्णकीटी शतपदी च सा। 'वेञ् तन्तुसन्ताने'(भ्वा.उ.अ.), 'ह्वावामश्च'३।२।३ ॥ इत्यण, १ कर्णस्य जलूकेव कर्णजलूका, टाबन्तः । २ 'आतो युक्-७३३३॥ । ३ जालमस्त्यस्य जालिकः । कर्ण कीटयति कर्णकीटी। 'कीट वर्णने '(चु.उ.से.), 'अत इनिठनौ'५।२।११५ ॥ इति ठन् । ४ जालं करोति बन्ध इत्यन्ये, चुरादियम्, 'कर्मण्यण'३।२।१॥, 'टिड्डा
जालकारकः। ण्वुल्। ५ करोति जालं कृमिः। 'कृभूभ्यां णञ्-'४।१।१५ ॥ इति ङीप । ३ शतं बहवः पादा अस्य ६० ३० कित्'(हैमोणा-६९०)इति मिः। क्रिमिरपि । ६ मर्कट शतपदी। 'कुम्भपद्यादिषु (कुम्भपदीषु) च'५।४।१३९॥
१. 'ङीष्' इति१.२.४.५ ॥ २. 'ची-' इति१.४, 'चीव-' इति२ ।। ३ ३.४प्रत्योर्नास्ति ॥ ४ '-दृस्य' इति१॥ ५, क्षीरतरङ्गिण्यादौ विदारणेऽर्थे कुणधातुर्न दृश्यते ॥ ६ 'मा-' इति४॥ ७ 'ते' इति३॥ ८ 'तन्त्रवायः' इति मुद्रिताभिधानचिन्तामणौ, स्वोपज्ञटीकाऽपि तमाश्रित्यैव ॥ ९. '-टा' इति१॥ १०. 'हसिमृग्नि-'(उणा-३६६)इत्यादिना तनि, संज्ञापूर्वकत्वाद् गुणाभावे 'लूता' इति सिद्धेऽस्योल्लेखः प्रमादमूलक: प्रतिभाति ॥ ११. - श्रवणे' इति२.३.४, क्षीरतरङ्गिण्यादौ सुधातुर्गतावर्थे दृश्यते ॥ १२. 'कोली-' इति३॥ १३-१. 'कर्णजलौका' इति, १३-२. 'कर्णकोटा' इति च मुद्रिताभिधानचिन्तामणौ, स्वोपज्ञटीकाऽपि तमाश्रित्यैव ॥ १४ 'कर्णज-' इति१॥ १५. '-कैव' इति४॥ १६. 'कीट वरणे' इति स्वामी, 'कीट बन्धने' इति मैत्रेयः, 'कीट वर्णे' इति सायणः ॥ १७ 'डी' इति१.२.४.५ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |