Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 553

५१२
'उषेरधि: ' (हैमोणा- ६७५ ) इत्यधिः । उष: प्लोषे पर्वतेषु रात्रौ ज्वलनाद् दीप्तिर्वा धीयतेऽत्र, 'कर्मण्यधिकरणे च '३ । ३ । ९३ ॥ इति कि । त्रयोदशस्वरादिरयम् । 'कृदिकारात् ' (गणसू- ४ । १ । ४५ ।।) इति ङीषि ओषधी । बाहुलकाद् वृद्धौ वा औषधिः, चतुर्दशस्वरादिः । एतौ मूर्धन्यमध्यौ, स्त्रीलिङ्गौ च । फलस्य पाकोऽवसानमस्याः फलपाकावसाना । स्वार्थे कनि, 'प्रत्ययस्थात्- '७ । ३ ।४४ ॥ इतीत्त्वे फलपाकावसानिका । "फलपाकावसानास्तु बुधैरौषधयः स्मृताः " [हलायुधकोशः २ ।१८० ॥ ] इति हलायुधः । द्वे ओषध्याः ॥ १० क्षुपो ह्रस्वशिफाशाखः
२०
१ क्षुभ्यति विचलति क्षुपः । ' क्षुभ सञ्चलने ' (दि.प.से), 'इगुपधज्ञाप्रीकिरः कः '३ । १ । १३५ ॥ पृषोदरादित्वाद् भस्य पक्षौति दह्यमान इति वा । 'दु शब्दे ' ( अ.प.से.), 'क्षुचुपिपूभ्यः कित्' (हैमोणा - ३०१ ) इति पः । ह्रस्वा लघ्व्यः शिफा जटाः शाखाश्च यस्य स तथा । " क्षुपो ह्रस्वशिखः (शिफा ) शाखी' [ हलायुधकोशः २ । १७८ ॥] इति हलायुधः । एकं लघुवृक्षस्य ॥
प्रततिव्रततिलता ॥१११७ ॥
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
वल्ली
१-२ प्रकृष्टा ततिरस्याः प्रततिः । प्रतनोति विस्तृतां स्यादिति प्रततिर्वा । तनोतेरुणादौ कृति- '(उणा४२७ ) इति तने तिने जपादित्वाद् वत्वे व्रततिः । " व्रजन्ती ततिरस्या वा, व्रतत्यादिसिद्ध्यर्थं व्रतधातुरुन्नये" [ ] इति भोजः । वृणोतीति, पृषोदरादिर्वा, स्त्रीलिङ्गौ । 'कृदिकारात्' (गणसू-४११०४५ ॥ इति ङीषि व्रतती च "व्रततीततीरिव "[ शिशुपालवधम् सर्गः १, माघः । "व्रततीशब्दोऽव्युत्पन्न एव क्तिनि तु ङीष्ं न स्यात् "[]इति सर्वधरो भ्रान्तः । " प्रततिव्रततिस्तथा"
।
श्रो- ५ ] इति
[ तिर्यक्काण्ड :-४, वनस्पतिकायः
-१७
[हलायुधकोशः २ १८० ॥ ] इति हलायुधः । ३ "उणादी 'दिभिदिलते: (लतिभ्यः) क्तिन् ' ( उणा - ४२७ ) इति ३० सूत्रपाठाल्लतिः सौत्रो धातुर्वेष्टनार्थः । लतति वेष्टयति लता । पचाद्यचिं टाप्"["]इति सुभूतिः । लात्यादत्ते शोभामिति वा । 'ला दाने ' ( अ.प.अ.), 'पृषिरञ्जि- ' (हैमोणा - २०८) इति किदतें ॥११९७ ॥ ४ वल्लति (वल्लते) संवृणोति वल्ली । 'वलै वल्ल संवरणें ' (भ्वा.आ.से.), पचाद्यचि, गौरादित्वाद् ङीषि । " अस्मादेव धातोः ‘–इन्'(उणा-५५७) इतीनि, 'कृदिकारात्- ' (गणसू४। १ । ४५ ॥) इति ङीर्षि वल्ली "[ ] इति माधवः । वल्लि - ह्रस्वान्ता च । 'वल्लेरि: (वल्ले) - ( दशपाद्युणा - ११५२ ) इति इ: (इन्) । "हिरण्यमयोर्वीरुहवल्लितन्तुभिः " [ शिशुपाल- ४० वधम्, सर्गः - १, श्रो- ७ ] इति माघः । वेल्लधातोरिनिः वेल्लिरित्यपि । अत एव " वल्ली तु वेल्लिः सरणा" [" ] इति वाचस्पति: । चत्वारि सामान्येन लतायाः ॥ अस्यां तु प्रतानिन्यां गुल्मिन्युलपवीरुधः । १ अस्यामिति लत्तायाम्, शाखापत्त्रप्रचयैः प्रतानः, तद्युक्ता लता प्रतानिनी, तस्याम् । २ गुल्मः प्रतानोऽस्त्यस्यां गुल्मिनी । 'अत इनिठनौ '५ । १ । ११५ ॥ इतीनिः । ३ वलते वेष्टते उलपः 'वल संवरणे (भ्वा.आ.से.), '-वेष्टने ' ( ) वा, 'विटपादय: ' ( ) इति वलेरप:, वस्योत्त्वं च । यद्वा उल्यते उलप: । " उलः सौत्रो दीप्त्यर्थः, ५० आवरणार्थी वा ततोऽपो बाहुलकाद्। 'विटपादयश्च'
२४
4
२५
(
) इत्यर्त्तेरप:, बाहुल्यादुत्वं रपरत्वं [लत्वं] च"["] इति तु सुभूतिः । " उलपो नाम तृणभिद् गुल्मिन्युलपौ [" ]इति रभसः । ४ विरुणद्धि वीरुत्, स्त्रियाम् । 'रुधिर् आवरणे ' ( रु. उ. अ.), सम्पदादित्वात् क्विप्, 'नहिवृति- '६।३ । ११६ ॥ इति दीर्घः । विरोहति विरुहः
१. 'रौ' इति१. २.४ ॥ २ 'चलति' इति१.२ ॥ ३धेति कः' इति४ ॥ ४ विस्तरा' इति४ ॥ ५ 'तनोः' इति, 'तनोतेः' इति५ ॥ ६. अत्रे विचारणीयम् 'कृति (उणा - ४२७ ) इत्यनेन तिकन्प्रत्ययविधानात् ॥ ७ 'व्रजती' इति३ ॥ ८ -द्धार्थ' इति४ ॥ ९ 'ङीप् '
११. 'क्ष' इति ॥ १२. ' - लातेः' इति५ ॥ पाठः, 'वल संवरणे' इति स्वामी, 'वल इति४ ॥ १९. 'ङीपि' इति३ ॥ २०.
इति१. २.३ ॥ ङीषि' इति४ ॥ १०. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, वनौषधिवर्गः, श्रो- ५५, पृ.७७ ॥ १३. ' - च्' इति३ ॥ १४ - दितः' इति५ ॥ १५ ५ प्रतौ नास्ति ॥ १६. मैत्रेयसम्मतोऽयं वल्ल संवरणे सञ्चरणे च' इति सायणः १७ 'ङीष्' इति१ . २ ॥ १८. - निः' सायणकृतमाधवीयधातुवृत्तौ "वल्लिः, वल्ली इति कृदिकारत्वाद्वा ङीष्" इति दृश्यते, भ्वादि:, धातुसं - ३२२, पृ. १४१ ॥ २१. 'नि' इति ॥ २२. ' - याः' इति३.४.५ ॥ २३. स्वामिसम्मतपाठः ॥ २४ 'विटपपिष्टपविशिपोलपाः ' ( उणा - ४२५ ) इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ २५. द्र. पदचन्द्रिका, भाग-२, वनौषधिवर्गः, श्रो-५५, पृ. ७८ ॥ २६. 'भृद्-' इति३ ॥
||