Page Text
________________
१०
४९४
ऽप्यण् । २ वञ्चन्ति कुटिलं गच्छन्ति वक्राणि । 'वञ्जु कौटिल्यै ' (भ्वा.प.से.), 'स्फायितञ्चि- ' ( उणा - १७० ) इति रक्, न्यङ्क्वादित्वात् कुत्वम् । " पुटभेदो नदीवक्रे 'नगरातोद्ययोरपि ''[विश्वप्रकाशकोश, दान्तवर्ग:, श्रो- ४१] "वक्रः [ स्यात् ] कुटिले क्रूरे पुटभेदे शनैश्चरे "[विश्वप्रकाशकोशः, रान्तवर्ग:, श्रो-५२] इति महेश्वरः द्वितीयवर्गप्रथमादिः चक्रमित्यपि ॥
"चक्रं गणे चक्रवाके चक्रं सैन्यरथाङ्गयोः ।
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
ग्रामजाले कुलास्य भाण्डे राष्ट्रास्त्रयोरपि ॥१ ॥ अम्भसामपि चाऽवर्ते' [ विश्वप्रकाशकोशः, रान्तवर्ग:, श्री ४९-५० ] इति महेश्वरः | नदीवनाम्नी द्वे । 'नद्यन्तः पानीयागमनमार्ग' इति भाषा ॥
भ्रमास्तु जलनिर्गमाः । १ भ्राम्यन्ति जलान्येभिरिति भ्रमाः 'भ्रमु अनवस्थाने' (दि.प.से.), चलने' (ध्वा.प.से.) वा करणे पञ्, मान्तत्वान्न वृद्धिः । " भ्रमोऽम्बुनिर्गमे भ्रान्तौ कुन्दाख्ये शिल्पियन्त्रके "[विश्वप्रकाशकोशः, मान्तवर्ग:, श्रो - ३] इति महेश्वरः । यथा - " भ्रमागतैरम्बुभिरम्बुराशि: [शिशुपालवधम् सर्ग: ३, श्रो-३८] इति । जलानि २० निर्गच्छन्त्येभिरिति जलनिर्गमाः । ग्रहवृ३३५८ ॥ इत्यादिनाऽप् एकं सामान्येन जलनिर्गमनमार्गस्य ॥
-
17
2
परवाहा जलोच्छ्वासाः
१ जलं प्रवृद्धं परिवहति यैर्निर्गममार्गेस्ते परिवाहाः । उपसर्गस्य घवि- ६ ३ १२२ ॥ इति दीर्घत्वे परीवाहाः । यल्लक्ष्यम्
" उपार्जितानामर्थानां त्याग एव हि रक्षणम् । तडागोदरसंस्थानां परवाह इवाऽम्भसाम् ॥१॥" [पञ्चतन्त्रम् १३ ॥ ] इति । २ जलं प्रवृद्धं उच्छुसिति यैस्ते जलोच्छ्वासाः । येन कृत्वा प्रवृद्धं जलं निस्सरति, तन्नाम्नी ३० द्वे । 'ओगान' इति भाषा ॥
Jain Education International
[ तिर्यक्काण्ड: ४, अकाय:
कूपकास्तु विदारकाः ॥१०८८ ॥
१ कूपप्रतिकृतयः
कूपकाः
। 'इवे प्रतिकृतौ' ५ । ३ । ९६ ॥ इति कन् । "कुत्सिताः कूपा इति कूपकाः ' [["]इति सर्वधरः । कुत्सितेऽर्थे कः । यत्कात्यः- “विव
११
रान् कूपकानाहुः "["] । २ विदारयन्ति क्ष्मां विदारकाः 'दृ विदारणे (क्र्या.प.से.), ण्वुल् । शुष्कनद्यादौ जलार्थं गर्तायाः, ''वेरा' इत्यादिभाषा ॥ १०८८ ॥ प्रणाली जलमार्गे
१२.
१३
१ नल्यते बध्यते नाली । 'नल (जल) बन्धने'
१७
(भ्वा.प.से.), कर्मणि घञि प्रपूर्वः, 'उपसर्गा[ त्]- '८।४ ।- ४० १४ ॥ आदिना णत्वम्, गौरादिङीषि प्रणाली, त्रिलिङ्गः । जलनिर्गममार्गो मकरमुखादिः तत्र । एकं परनालाद्वस्य ॥
अथ पानं कुल्या च सारणिः ।
२०
१ पीयते वृक्षादिभिरनेनेति पानम्। 'पा पाने ' (ध्वा.प.अ.) करणे ल्युट् । २ कोलति संस्त्यायत्यम्भसा कुल्या । 'कुल संस्त्याने [ बन्धुषु च ] ' (भ्वा.प.से.), 'अघ्न्यादयश्च' (उणा-५५१ ) इति य । कुले प्राणिगणे साधुर्वा । तत्र साधुः ४ १४ १९८ ॥ इति यत् । ३ सरति जलमनया सरणिः । सृ गतौ ' (भ्वा.प.अ.), अतिसृधूधमिभ्यश्च(अर्तिसृधृधम्यम्यश्यवितृभ्योऽनिः ) ' (उणा - २५९) ५० इत्यनिः, बाहुलकाद दीर्घत्वे सारणिः, स्त्रीलिङ्गः । त्रीणि 'नीक' इत्याह्वायाः । ( "नीका"[शेषनाममाला४ । १६९ ।।] इति शैषिकम् ) ॥
1
२२
२३.
सिकता वालुकाः
१ " केन जलेन सिता बद्धाः पृषोदरादित्वाद् वर्णविपर्ययादिः ततष्यपि सिकता"["]इति धातुप्रदीपः ।
२४
॥
१. 'वञ्चति' इति४ ॥ २ व च' इत्यादिदण्डकोऽयं धातुर्गत्यर्थकः ३. 'इत्यादिना' इति३ ॥ ४ 'पतनाद्यो-' इति विश्वप्रकाशकोशे, पृ. ८१ ॥ ५ 'जलमार्गस्य' इति३ ॥ ६ 'वहति' इति ॥ ७ 'न्ति' इति ॥ ८. 'उ' इतिर, 'उपगीत' इति३ ॥ ९. तुलनीयोऽमरकोषः १।१०।१० ॥ १०. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्गः, श्रो-२३८, पृ. २८३ ॥ तत्र 'कूपा इति' इत्यस्य स्थाने 'विवरा:' इति दृश्यते ॥ ११. द्र. अम. क्षीर. २९ ॥१०॥ पृ.६२ ॥ स्वोपज्ञटीका ४।१०८८ ॥ पृ. २४२ ॥ १२. 'वै-' इति २.५ ॥ १३. इति भाषा' इति४ । १४ प्रन- ' इति ॥ १५० 'प्रना-' इति ॥ १६. 'गन्धे' इति स्वामिमैत्रेयौ, 'गन्धने' इति सायणः, मा. धातुवृत्तौ काश्यपमतमुट्टङ्क्य - " बन्धने इति काश्यपः इत्युक्तम्, भ्वादि:, धातुसं - ५६५, पृ. २०७ ॥ १७ 'व्' इति४ ॥ १८. दि:' इति३ । १९ - ते' इति२ ॥ २०. इति ॥ २२. ' - ह्वयाः' इति ॥ २३. कोष्ठान्तर्गतपाठस्थाने ३प्रतौ "निका तु सारणाविति शेषः" इति दृश्यते भा- १, १1१०९ ॥, पृ. १८१ ॥, पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्गः, श्रो- २३७, पृ. २८१ ॥
4
' -त्' इति३ ॥ २१. 'णिः '
॥
२४ द्र टीकासर्वस्वम्,
"
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |