Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 530

१०७८-१०८० ]
सिन्धुः शैवलिनी वहा च ह्रदिनी
13
14
स्त्रोतो निर्झरिणी सरिच्च तटिनी
17
18
19
कर्षूपवती समुद्रदयिता
10
स्त्रोतस्विनी निम्नगा
2-1
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
15
16.
कूलङ्कषा वाहिनी ।
22
स्वत्यौ पर्वतजाऽऽपगा जलधिगा
20
21
धून्य स्त्रवतसर
26
27
कुल्याच जम्बालिनी ॥१०८० ॥ १ नदत्यव्यक्तं शब्दायते स्त्रोतस्तरसादिति नदी । १० 'नद (णद) अव्यक्ते शब्दे ' (भ्वा.प.से.), नदट् पचादिः, ततः टित्वाद् टिड्डाणम् ४।१।१५ ॥ इति ङीप् । २ हिरण्यवर्णा इति, हिरण्यशब्दो निरुक्तः, हर्यतेः कन्यनि हिरादेशश्च । वर्ण इति, 'वृञ् वरणे (स्वा.उ.से.), 'ऋज्रेन्द्राग्र-' ( उणा - १८६ ) इत्यादिना रन्प्रत्ययान्तो निपातितः । वृणोति व्रियते वा वर्णः, श्वेतादिः, हिरण्यकान्त इष्टो वर्णो यासाम्, ताः । यद्वा हिता घर्मादौ रमणीया मनः प्रह्लादजनयित्र्यो हिरण्यवर्णा, पृषोदरादिः । हिरण्येन वर्ण्यते पूज्यत इति वा । ३ रोधोभिस्तटैर्वक्रा रोधोवक्रा । ४ तरङ्गाः सन्त्यस्यां तरङ्गिणी । 'अत इनिठनौ '५ ।२ । ११५ ॥ इतीनि 'ऋनेभ्यो ङीप् '४ । २० १५॥ ॥१०७९॥ ५ स्यन्दते सिन्धुः पुंस्त्रीलिङ्ग: । 'स्यन्दू प्रस्रवणे' (भ्वा. आ. वे.), ' स्यन्दतेः सम्प्रसारणं धश्च' (उणा११ ) इति उः । ६ शैवलानि सन्त्यस्यां शैवलिनी । 'अत इनिठनौ ५ १२ ॥११५॥ इतीनि ऋशेभ्यः ४ १ १५ ॥ इति ङीप् । ७ वहति वहा । अच्, टाप् । ८ ह्रदाः सन्त्यस्यां ह्रदिनी । 'अत इनिठनौ ५ ।२ ।११५॥ ऋनेभ्यो ङीप् ४।१।५॥ । “ह्रादिनीति दीर्घादिरपि "[ ] इति केचित् । ९ स्रोतांसि सन्त्यस्याः स्रोतस्विनी, दन्त्यसादिः । 'अस्मायामेधात्रजो विनि: ५।२ ॥१२१॥ तसौ मत्वर्थे १२४ ॥ १९ ॥
१०
4
४८९
इति भत्वान्न रुत्वादिकार्यम् १० निम्नं गच्छति निम्नगा ।
१७
"
२१
'गमेश्च (गमश्च ) ' ३ ।२ ।४७ ॥ इति डः । ११ स्रवति निम्नं ३० देशं गच्छति त्रोतः क्लीवे 'खु गतौ' (भ्वा.प.अ.), 'सुरीभ्यां तुद् च' (उणा- ६४१ ) इत्यसुन् । स्रोतसी, स्त्रो तांसि इत्यादि। १२ निर्झरोऽस्त्यस्या निर्झरिणी । अत इनिठनौ ५ २ ११५ ॥ इतीनि। १३ सरति गच्छति सरित् स्त्रीलिङ्गः । 'सृ गतौ ' (भ्वा.प.से.), 'हृसृरुहि - ' (उणा- ९७, मोणा- ८८७) इति इत् । 'सर्तेरित्' ( ) इतीद्वा । १४ तटानि सन्त्यस्याः तटिनी। 'अत इनिठनौ '५ ।२ ।११५ ॥ इतीनि:, 'ऋनेभ्यो ङीप् ४ । १५ । । १५ कूलानि कषति भिनत्ति कुलङ्कषा 'कष हिंसायाम् (भ्वा.प. आ.से.), 'सर्वकूलाभ्रकरीषेषु कषः ३ ।२।४२ ॥ इति खच्, 'अरुर्द्वि - ४० षत् - ६ | ३ |६७ ॥ इति मुम् । १६ वहत्यवश्यं वाहिनी । 'वह प्रापणे' (ध्वा.उ. अ.), आवश्यके णिनिः । १७ कर्षति रोधसी कर्पूः, स्त्रियाम् । 'कृष विलेखने' (भ्वा.प.अ.), 'कृषिचमितनिधनिसर्जिखर्जिभ्य क: ' ( उणा ८१ ) इत्यू: १८ द्वीपमस्त्यस्या द्वीपवती । तदस्यास्त्यस्मिन्नस्तीति मतुप् । १९ समद्रस्य दयिता समुद्रदयिता २० धुनाति तटतरून् । धूनी । 'धूञ् कम्पने ' (क्र्या.उ.वे.), ह्रस्वान्तो दीर्घान्तोऽपि । 'बाहुलकान्नुक्, गौरादित्वाद् ङीष् " [ पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्गः, श्रो- २५७] इति मिश्राः । " धूशीङोर्हस्वश्च ( धूशाशीङो हस्वश्च)' (हैमोणा- ६७८) इति नि: " [अभि.स्वोपज्ञ- ५० टीका ४११०८० ]इति श्रीआचार्याः । २१ स्वति स्रवन्ती, दन्त्यसादिः । 'खु गतौ ' ( ध्वा. प. अ.), 'तृभूवहिवसिभासिसाधिगण्डि (गडि ) मण्डिजनि (जि) नन्दिध्यच ' ( उणा - ४०८ ) इति बाहुलकाद् झच्, 'झोऽन्तः ७।१।३ ॥, गौरादिः । अस्मादेव धातोः देव धातो: "शत्रन्ताद् ङीप् [ ] इति भाष्यम् । २२ सरः प्रसरणमस्त्यस्याः सरस्वती । 'तदस्यास्ति- '५ ।२ ।९४ ॥ इति मतुप् 'मादुपधाया:- १८२ १९ ॥ इति वत्वम् । २३ पर्वताजाता पर्वतजा । 'जनी प्रादुर्भावे ' ( दि.आ.से.), 'अन्ये
२३
१. 'श्रो- ' इति३ ॥ २. ' ङीष्' इति२. ४.५ ॥ ३. 'निपातः' इति१, 'निपात्यते' इति४ ॥ ४ वरणः' इति ॥ ५ र्णाः' इति४ ॥ ६. 'स्याः' इति४.५ ॥ ७ 'ष्' इति२.४, 'षि' इति५ ॥ ८ 'पुंस्त्री' इति३ ॥ ९ प्रश्र ' इति२.३, 'स्रवणे' इति स्वामिमैत्रेयौ ॥ १०. १. ४ प्रत्योर्नास्ति ॥ ११. ष्' इति२ ॥ १२. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'इतीनौ' इति दृश्यते ॥ १३. ' ङीष्' इति२.४.५ ॥ १४ १.२.४.५ प्रतिषु नास्ति ॥ १५. '–स्यां' इति३ ॥ १६. 'दन्त्यादिः ' इति३ ॥ १७ अयुक्तः प्रतिभाति, 'गमश्च '३ ।२ ।४७ ॥ इत्यनेन खच्प्रत्ययविधानात्, अथ च 'अन्येष्वपि दृश्यते ' ३ । २ । १०१ ॥ इत्यनेन डः ङित्त्वाट्टिलोपः ॥ १८. 'श्रो- ' इति३ ॥ १९. ङीष्' इति१.३, 'ङीपि' इति५ ॥ २०. 'कष' ('खष' इत्यधिकः सायणमते ) शिष' इति दण्डात्मको धातुः परस्मैपदी, मैत्रेयमते 'कष हिंसायाम्' इति पृथगपि धातुर्दृश्यते स उभयपदी ॥ २१. 'कृषि' इति५ ॥ २२. ' त्यस्मिन्निति' इति३, स्त्यस्मिन् वास्तीति' इति४ ॥ २३. 'ङीप् इति३ ॥ २४ 'आ-' इति४ ॥
T
4