Page Text
________________
१००७-१०१०] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
४५१ गोपानसी तु वलभीच्छादने वक्रदारुणि । लबि उसने '(भ्वा.आ.से.), उत्पूर्वः, वर्णविकारेणाऽकार१ गोपान् स्वर्गिण आनासते आह्वयति गोपा
स्योत्वम्, उम्बरचि प्रत्यये। ५ पृषोदरादित्वाद् उम्बुरः, नसी। ‘णासृ शब्दे '(भ्वा.आ.से.), अच्, पृषोदरादित्वा
पवर्गतृतीयपञ्चमस्वरमध्यः । पञ्च 'उम्बरः' इति ख्यातस्य । ३० दुपधाह्रस्वत्वम्, गौरादित्वाद् ङीष् । यद्वा गोपनं गोपः ।
"गृहावग्रहणी देहली चेति द्वयं गृहद्वारभूमौ चतुष्काष्ठाधःभावे घञ् । तमानयति प्राणवन्तं करोति । 'अन प्राणने'
प्रस्तारदत्तकाष्ठस्य पाषाणस्य च"[ ] इति कोक्कटादयः (अ.प.से.), स्वार्थे णिजन्तादसुनि 'णे:- '६।४।५१॥ इति
"द्वारपिण्डिकायाः ''["] इति स्वामिसुभूती । "द्वाराग्रे णिलोपे 'उगितश्च'४।१६ ॥ इति ङीपि गोपानसी। 'मदलि स्थानस्य वीथ्याख्यस्य''["] इति भट्टादिः ॥१००९॥ वांकियां' अनयो मैकं गोपानसी, वलभी पटलाधारो वंश- प्रधाणः प्रघणोऽलिन्दो बहिरप्रकोष्ठके । पञ्जर: ‘किडउ' इति ख्यातः छादनं यस्मिंस्तद् वलभी
१-२ प्रहन्यते गम्यत इति प्रघाणः, एवं प्रघणः। १० च्छादनम्, तत्र, वक्रदारुणि वक्रकाष्ठे । “गोपानसी दारु
'हन्(हन) हिंसागत्यो: '(अ.प.अ.), 'अगारैकदेशे प्रघाण: च वक्रसंस्थम्''[हलायुधकोश:२३०३॥] इति हलायुधः । "सौधाग्रभागच्छदसि छादने छज्जाख्ये मदले वा गोपा
प्रघणश्च (प्रघणः प्रघाणश्च)'३३ ७९ ॥ इति हन्तेर्घनादेशः, नसी"[] इति तट्टीका। ह्रस्वान्ताऽपि वलभिः । तथा च
पक्षे वृद्धिश्च निपात्यते । 'हन्तेरत्पूर्वस्य'८।४।२२ ॥ इति "तां कस्यांचिद् भवनवलभौ सुप्तपारापतायाम्''[मेघदूतम्,
णत्वमित्येके। णत्वं नेत्यपरे, ते हि- "तत्र 'उपसर्गात्-' ४० पूर्वमेघः, श्लो-३८] इति मेघदूतः । अगारवर्णिका विष्क
८।४।१४ ॥ इत्यनुवर्तन्ते प्रादीनां चोपसर्गता क्रियायोगे, न म्भदाप्यत्रेत्यन्ये । तथा च चरक:-"गोपानसीनामागार
चेह क्रियायोगोऽस्ति, प्रघन इत्यनेन गृहैकदेशाभिधानात्, वर्णिकागार(केवार्थ)चिन्तकैः'[चरकसंहिता, सूत्रस्थानम्,
तस्मादेतौ नान्तावेव"["] इत्याहुः । वयं तु- विश्वधरणिअध्या-३०, श्लो-५] इति ॥
मेदिनिवैजयन्त्यादिषु णान्तवर्गदर्शनाण्णत्वनिपातनादेव णान्ता
विमौ- इति ब्रूमहे । ३ अल्यते भूष्यते द्वारमनेनेति अलिगहावग्रहणी देहल्युम्बरोदुम्बरोम्बुराः ॥१००९॥ न्दः। 'अलञ् भूषणादौ "(भ्वा.प.से.), बाहुलकात् 'कलि१ गहमवगृह्यते परिछिद्यतेऽनया गहावग्रहणी । पुलिभ्यां किन्दच्'(उणा-५२५)इति किन्दचं, ह्रस्वादिरयम् ।
"यस्यामलिन्देषु ने चक्रुरेव''[शिशुपालवधम, सर्गः-३, द्वारशाखेनयाँ''[अम.क्षीर.२।२।१३॥] इति तु भट्टः । २ । श्लो-४८] इति माघः । प्रज्ञाद्यणि आलिन्दो दीर्घादिरपि । देहनं देहः । 'दिह उपचये'(अ.उ.अ.), भावे घज। देहं तथा च-"गृहैकदेशे आलिन्दः प्रघाणः प्रघणस्तथा''[ ] ५० गोमयादिलेपं लातीति देहली । 'ला आदाने'(अ.प.अ.), इत्यमरमाला । त्रीणि द्वाराग्रनिकटस्थानस्य । 'बारसाली 'आतोऽनुपसर्गे कः'३।२।३।।। ३ उद्यते क्लिद्यते उम्बरः, साल' इति भाषा । "द्वारप्रकोष्ठाद् बहिराग्रवर्तिचतुआद्यस्वरमध्यः । 'उन्दी क्लेदने'(रु.प.से.), पृषोदरादित्वात् । ष्किकान्तेऽलिन्दकाख्यः''[अम.क्षीर.२।२।१३॥] इति क्षीरसाधुः । ४ अम्बते स्रंसते जनोऽस्मादिति उदम्बरः । 'अबि स्वामी, मूलटीका [अभि., स्वोपज्ञटीका४।१०१०॥] च ॥
१. तुलनीयोऽमरकोषः२।२।१५॥ २. 'ङीप्' इति२.३.४.५ ॥ ३. 'स्वार्थ-' इति१.२.४॥ ४ 'डोषि' इति१.३, 'ङीप्' इति५॥ ५ -कया' इति३॥ ६ 'छजा' इति३॥ ७ 'वडभिः' इति१.२॥ ८ 'मेघः' इति३॥ ९ -ख्ये-' इति२ ॥ १०. '-शाखानयावग्रहणी' इति अम.क्षीर., पृ.७६ ।। ११. २प्रतौ नास्ति ॥ १२. 'उं-' इति२.३.४॥ १३. '-दिः' इति४॥ १४ ४प्रतौ नास्ति ॥ १५. 'रबि लबि अबि शब्दे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १६. "उंदु' इति१, 'उम्बु' इतिह, 'ऊम्ब' इति५ ॥ १७ 'ऊ' इति४.५॥ १८. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, पुरवर्गः, श्लो३१, पृ.४५ ॥ १९. अम.क्षीरस्वामिकृतटीकायाम्-'द्वाराग्रं गृह्यते यथा- वीथ्याख्येत्येके' इति दृश्यते, २।२।१३ ॥, पृ.७६ ॥ २०. '-तते' इति४॥ २१. '-त्वं-' इति३.४॥ २२. 'इति' इति ५प्रतौ नास्ति॥ २३. 'भूषादौ' इति३ ॥, 'अा भूषणपर्याप्तिनिवारणेषु' इति स्वामी, 'अर्ल वारणपर्याप्तिभूषणेषु' इति मैत्रेयः, 'अल भूषणपर्याप्तिवारणेषु' इति सायणः ॥ २४ 'किदच्' इति३.४.५ ॥, 'कुणिपुल्यो: किन्दच्' इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ २५. 'नश्च-' इति४.५ ॥ २६. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-२, २।२।१३ ॥, पृ.३४ ॥, पदचन्द्रिका, भा-२, पुरवर्गः, श्लो-३०, पृ.४५, रामाश्रमी२।२।१२ ॥, पृ.१५४॥ २७. 'शाला' इति३, '-ला' इति४॥ २८. '-उपालिन्दकाख्या' इति अम.क्षीर., पृ.७६ ॥ 'उपालिन्दकाऽऽख्यः' इति स्वोपज्ञटीका ४।१०१०॥, पृ.२२३ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |