Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 489

अभिधानचिन्तामणिनाममाला [ तिर्यक्काण्डः - ४, पृथ्वीकायः (प्राङ्गने) याने कामिन्यामङ्गना मता" [विश्वप्रकाशकोशः, ३० नान्तवर्गः, श्लो- ७४] इति विश्वः । ३ चत्यत इति चत्वरम् ।
१४
१५
'चते चदे गतौ च' (भ्वा.उ.से.), 'छित्वरचत्वरे- '(उणा२८१ ) इति ट्वरचि ( ष्वरचि) निपात्यते । उणादिवृत्तौ तु 'छद अपवारणे' (चु.उ.से.) इत्यस्य निपातनमुक्तम् । चत्वारि अङ्गनस्य ॥
४४८
वेदी वितर्दिः
१ विदन्त्यस्यामिति इन्नन्तात् 'कृदिकारात् - ' ( गणसू ४ १ १४५ ||) इति ङोष वेदी, स्त्रीलिङ्गः । स्वार्थे कनि, 'केऽण: ७०४ ११३ ॥ इति ह्रस्वत्वे च वेदिकाऽपिं । २ तर्द हिंसायाम् (ध्वा.प.से.), 'इन् सर्वधातुभ्यः (उणा५५७ ) इतीनि तर्दिः हिंसा, विगता तर्दिः हिंसाऽस्याः वितर्दिः, स्त्रीलिङ्गः । द्वे 'चडकी' इति ख्यातायाः । दारुपरिस्कृता चतुरस्रा विश्रान्तिभूः । यन्माघः - " रतान्तरे यत्र गृहान्तरेषु वितर्दिनिर्यूहविटङ्कनीडः । १० रुतानि शृण्वन् वयसां गणोऽन्ते वासित्वमापस्फुटमङ्गनानाम् । १।'' [ शिशुपालवधम्, सर्ग :- ३, श्लो - ५५] इति । वेदी च वास्तुशास्त्रे बहुधा । तथा च वास्तुसुतनाम्नि ग्रन्थे"चतुष्कोणा तु या वेदी स्वस्तिका सा सुखाप्तये । विवाहेऽष्टासने यज्ञे राज्ञां देवार्चनादिषु ॥ २ ॥ "[ "द्वे देवागारादौ काष्ठादिचतुष्किकायाः प्राङ्गणादिमध्यगताया वो "[" ] इति स्वामी । " दारूपरि धृत चतुरस्त्रां विश्रन्तिभूर्वितदिरिति भेदः स्तम्भपीठिकेत्यन्ये "[] इति सर्वधरः । "चतुष्किकादिगृहमध्यस्थचतुः स्तम्भोपरिवक्रकाष्ठनिर्मिताया वेदिकाया: "[]इति कोकटादय इत्येवं बहवो भेदा ग्रन्थ२० भूयस्त्वभयान्न लिखिताः ॥
]
८
अजिरं प्राङ्गणं चत्वराऽङ्गने ।
१ अजन्त्यस्मिन् अजिरम् । 'अज गतौं ' (भ्वा. - प.से), 'अजिरशिशिर - ' ( उणा - ५३) इति किरचि साधुः । २ प्र अङ्गन्त्यत्रेति प्राङ्गनम् 'अगि गतौ ' ( ध्वा.प.से.), अधिकरणे ल्युट् । अङ्गणमिति (अङ्गणमपि ) । "पृषोदरादित्वाण्णत्वम् "[ ]इति स्वामी पञ्जिका च । " अङ्गनं नान्तम्" [D] इति सर्वर: । तथा च " अङ्गनदंशनवेतनयनव्यञ्जनयोजनरत्नवितानम् "[]इति नान्तेषु शवरः "अङ्गेरनच् । 'अङ्गरनच् (स.क. २ । २ । १२४ ।। ) [ ] इति श्रीभोजः । " अङ्गनं प्राङ्गणे
१२
१०
2
3 4
वलंजं प्रतीहारो द्वाद्वारे
१ वल्यतेऽस्मिन् वलजम् । 'वल वल्ल संवरण (भ्या.आ.से.), 'क्लेवैति वा ( वलेर्वोऽन्तश्च वा) (हैमोणा - १३३ ) इत्यन: I २ प्रतिहारयन्ति वारयन्त्यत्रेति अधिकरणे घञि, 'उपसर्गस्य घञि - ६ । ३ । १२२ । ४० इति दीर्घत्वे प्रतीहार:
| प्रतिह्रियन्ते रुध्यन्तेऽनेनेति
. १९
करणे घञि वा I ३ 'वृञ् आवरणें ' (भ्वा.प.अ.), चुरादिः (णिजन्तः), द्वारयन्त्यावृण्वन्ति पक्षिणोऽस्यामिति । 'दव अनावरणे'( ) इति केचित् पठन्ति तन्मते द्वार्यते अनावृत्तं क्रियते, सम्पदादित्वात् क्विपि द्वाः, द्वारौ द्वार इत्यादि स्त्रीलिङ्गः । ४ कर्मणि घञि द्वारम् । "शक्तिस्वाभाव्याद् घञन्तेऽपि क्लीबत्वम्"["]इति स्वामी, तत्र । सामान्येन चत्वारि द्वारस्य ||
अथ परिघोऽर्गला ॥१००४ ॥
२१
२२
१ परिहन्यतेऽनेन परिघः । 'परौ घः '३ | ३ |८४ ॥ ५० इति कः (इत्यप्)। २ अयंत इति अर्गला ।' अर्ज सर्ज अर्जने ' (भ्वा.प.से.), वृषादित्वात् कलच् न्यङ्क्वादित्वात् कुत्वम् । इयतीति वा पृषोदरादित्वाद्वा, त्रिलिङ्गोऽयम् । यद्गौडः - " अंर्गला त्रिषु कल्लोले दण्डे चान्तः कपाटयोः ' [ ]इति । अमरस्तु " अर्गलं न ना "[ अमरकोषः २ १२ ११७ ॥] इति स्त्रीक्लीबयोराह । "लघुविवक्षायां ङीषि अर्गलीत्यपि" [] इति पञ्जिका । टापि अर्गला । "वार्यर्गलाभङ्ग इव
4
१. १. ४प्रत्योर्नास्ति ॥ २. 'अपि' इति ४.५ प्रत्योर्नास्ति ॥ ३ निः' इति३ ॥ ४ 'च' इति३.४.५ ॥ ५ द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, पुरवर्ग:, श्लो - ३४, पृ.५० ॥ ६ 'भृता' इति४ ॥ ७ 'विश्रान्त-' इति ॥ ८द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, पुरवर्गः, श्लो-३४, पृ. ५१ ॥ तत्र - ' भेदः' इत्यस्य स्थाने 'तु भट्टः' इति दृश्यते ॥ ९ 'अज गतिक्षेपणयो:' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १०. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, पुरवर्गः, श्लो - ३१, पृ.४५ ॥ ११. अम. क्षीर न दृश्यते ॥ १२. 'रभसः' इति३ ॥ १३. 'इत्यादि' इति४ ॥ १४. 'चते चदे च याचने' इति स्वामी, 'चते चदे याचने' इति मैत्रेयः चते याचने च' इति सायणः । १५. उणादिसूत्रे चत्वरशब्दस्त्रोल्लेख नरश्यते, अथ च कृगृशृवृञ्चतिभ्यः' (उणा-२७९) इत्युणादिसूत्रेण समाधेयम् ॥ १६. मैत्रेयमतेऽयम्, 'वल संवरणे' इति स्वामी, 'वल वल्ल संवरणे सञ्चरणे च' इति सायणः ॥ १७ 'वृञ्' इति४.५॥ १८. ‘द्वृ वरणे' इति स्वामी, अत्रत्या युधिष्ठिरमीमांसकमहोदयकृता टिप्पणी द्रष्टव्या, क्षीर. पृ. १४६ ॥, ' अनादरे' इति मैत्रेयः ॥ १९. '-वृतं' इति १ २ ॥ २० द्र टीकासर्वस्वम्, भा- २ २ २ १६ ॥, पृ. ३८ ॥ २१. 'परि' इति १ ३.४ ॥ २२. 'सर्जने' इति३.५ ॥ २३. ' - रिति' इति‍ ॥ २४. 'ङीपि' इति१.२.४.५ ॥ २५. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, पुरवर्ग:, श्लो- ३५, पृ.५२ ॥