Page Text
________________
४४२
अभिधानचिन्तामणिनाममाला [तिर्यक्काण्डः-४, पृथ्वीकायः यत्प्रत्ययोऽपीत्येके"[]इति स्वामी । "वस्त्यते याच्यते गतौ'(भ्वा.प.से.), आरकि प्रत्यये साधुः । ह्रस्वादिरयम् । हिंस्यते वा। 'वस्त गन्ध अर्दने'(चु.उ.से.), अस्माच्चुरा-दीर्घादिरपि । आगीर्यत इत्यागारमिति । अगारशब्दस्यैव दिणिजन्ताद् अचो यति वस्त्यम्''[ ] इति सर्वधरः । "यद्वा वा 'अन्येषामपि दीर्घः'६।३।१३७॥ इति दीर्घत्वे । “विन्द्या'ष्ट्यै स्त्यै शब्दसङ्घातयो: '(भ्वा.प.अ.), अवस्त्यायन्ति दगारमागारमपगामापगामपि'[शब्दभेदप्रकाशः, श्लो-२] इति संहता भवन्ति जना अत्रेति, घञर्थे कः, 'वष्टि भागुरिः' द्विरूपकोषश्च । ३१ निशायामम्यते गयंत इति निशान्तम् । []इत्यकारलोपे वस्त्यम्, एवमपपूर्वात् कप्रत्यये 'वष्टि 'अम् ( अम) गतौ'(भ्वा.प.से.), क्तः, 'रुष्यमत्वर-' भागुरि: '[ ] इत्यकारलोपे पस्त्यमित्यपि"[]इति स्वामि- ७।२।२८॥ इति नेट् । निशायो अन्तो विरामोऽत्रेति वा । कौमुद्यादयः । तथा च-"निशान्तं सदनं पस्त्यमगारं मन्दिरं "निशाम्यन्त्यत्र''[अम.क्षीर.२।२।५॥] इति भट्टः । 'श,
पुरम्"[ ]इत्यारभ्य "सभोदवसितं वस्त्यम्"[ ]इति वाच- उपशमे'(दि.प.से.), 'हसिमृग्रिण-'(उणा-३६६)इत्यादिना १० स्पतिकोषः । २१ संस्त्यायन्त्यत्रेति संस्त्यायः । 'ष्ट्यै स्त्यै बाहुलकात् तन् । सामान्यत एकत्रिंशद् गृहस्य ॥ ४० शब्दसङ्घातयोः '(भ्वा.प.अ.), अधिकरणे घञ् । २२
कुट्टिमं त्वस्य बद्धभूः । आश्रीयतेऽसौ आश्रयः । 'श्रिञ् सेवायाम्'(भ्वा.उ.से.), 'एरच्'३।३ ५६॥ इत्यच् । २३ उच्यत्यस्मिन्निति ओकः ।
___ १ कुट्यते कुट्टिमम्, पुंक्ली. । 'कुट्ट छेदन
भर्त्सनयो: '(चु.उ.से.), णिजन्तः, 'एरच्'३।३।५६ ॥ इत्यच्, 'उच समवाये'(दि.प.से.), असुन्, न्यङ्क्वादित्वात् कुत्वम् ।
कुट्टः। कुट्टेन निर्वृत्तं कुट्टिमम् । 'भावप्रत्ययान्ताद् निर्वृत्तेऽर्थे ओकसी, ओकांसि इत्यादि । ओकोऽदन्तोऽपि, तत्र घअन्तः,
इमनिज् वक्तव्यः '(वा-४।४।२०॥) । अस्य गृहस्य मणिस पुंसि । “ओक: सद्याश्रयश्चौकाः''[अमरकोषः ३।३।
पाषाणादिभिर्बद्धभूः, तस्या एकम् ॥ २३३ ।।] इत्यमरः । २४ निवसन्त्यस्मिन्निति निवासः । 'वस निवासे'(भ्वा.प.अ.), अधिकरणे घञ् । २५ एवम् चतुःशालं सञ्जवनम् आवासः । २६ वसन्त्यस्यां वसतिः, स्त्रीलिङ्गः । 'वस
१ चतस्रः शाला: समाहृता इति चतुःशालम् । २० निवासे'(भ्वा.प.अ.), 'वहिवस्यर्तिभ्यश्चित् '(उणा-५००)इति 'ह्रस्वो नपुंसके प्रातिपदिकस्य'१।२।४७ ॥ इति ह्रस्वत्वम् ।
सूत्रेण अतिप्रत्ययः । "वासतेयी च''[] इति क्षीरस्वामी । "पात्रादित्वात् क्लीबत्वमेव, न स्त्रीत्वम्"[ ]इति सर्व- ५० २७ शीर्यते शीताद्यनेनेति शरणम् । 'V हिंसायाम्' धरादयः । " 'आबन्तो वा ह्रस्वत्वम्'(वा-२४॥३०॥) (व्या.प.से.), करणे ल्युट। २८ क्षियन्त्यस्मिन्निति क्षयः । इति, स्त्रीत्वपक्षे चतुःशालेत्यपि (चतुःशालीत्यपि)"[ ]इति 'क्षि निवासगत्योः '(तु.प.अ.), अच् ॥९९१॥ २९ पञ्जिका । "अभिमुखं शालाचतुष्टयं चतुःशालम्'[ ]इति दधात्याश्रयं धाम, क्लीबे । 'डुधाञ् धारणादौ'(जु.उ.अ.), श्रीधरः । २ सञ्जवन्त्यत्रेति सञ्जवनम् । 'जु' इति सौत्र'-मनिन् '(उणा-५८४) इति मनिन् । 'अतिहि (रि)-' धातुर्गत्यर्थः, ततोऽधिकरणे ल्युट् । “समन्तादुपर्यध: संयम्यते (हैमोणा-३३८) इति मप्रत्यये धाममदन्तमर्पि । ३० न संयमनमिति पाठोऽपि''[] इति टीकासमुच्चयसारः । तत्र गीर्यत इति अगारम् । 'ग निगरणे '(तु.प.से.), बाहुलकाद् 'कृत्यल्युटो बहुलम् '३।३।११३ ॥ इति कर्मणि ल्युट् ।
घञ् । अगान् वृक्षानियर्ति वा । 'ऋ गतौ'(जु.प.अ.), "सञ्जवनं स्याच्चतुःशालम्''[हलायुधकोश: २।२९२ ॥] इति ३० 'कर्मण्यण'३।२।१॥ । अग्यतेऽस्मिन्निति वा । 'अगि हलायुधः । द्वे 'चउशाल गृह' इति ख्यातस्य॥
१. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, पुरवर्गः, श्लो-२३, पृ.३३ ॥ २. अम. क्षीरस्वामिकृतटीकायां न दृश्यते ॥ ३ १प्रतौ नास्ति ॥ ४ 'इत्यलोपे' इति४॥ ५. '-श्च' इति४॥ ६ 'आलयोद्ववसितं' इति पदचन्द्रिका, 'कुलोदवसितं पस्त्यम्' इति रामाश्रमी २।२५॥, पृ.१५१॥ ७ 'समा-' इति३.५॥ ८ 'ये' इति१॥ ९, 'शून्' इति५ ।। १०. 'त्यत्रेति' इति१.२॥ ११. 'मन्निति मन्' इति१.२॥ १२. '-पीति' इति४॥ १३. '-रः' इति१.४.५ ॥ १४. 'आ-' इति३.५॥ १५. ४.५प्रत्योर्नास्ति ॥ १६. '-यां' इति३॥ १७. अम.क्षीर.टीकायाम्-'अत्र' इत्यस्य स्थाने 'अस्मिन्' इति दृश्यते, पृ.७५ ॥ १८. 'शम' इति१.३॥ १९. २.३प्रत्यो स्ति ॥ २०. 'भावप्रत्ययान्तादिम वक्तव्यः' इति वार्तिकस्वरूपं दृश्यते ॥ २१. ४प्रतौ नास्ति ॥ २२. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, पुरवर्गः, श्लो-२४, पृ.३७ ॥ २३. 'सौत्रो' इति३॥ २४ द्र. पदचन्द्रिका, भा२, पुरवर्गः, श्लो-२४, पृ.३६ ॥, तत्र-"समन्ताद् उपर्यश्च संयम्यते 'संयमनम्' । “कृत्यल्युटो''(पा.३।३।११३ ।।) इति कर्मणि ल्युट् । 'संयमन मिति च पाठः-इति टीकासमुच्चयसारः ॥" इति दृश्यते ॥ २५. '-साल-' इति१.२, '-शाला-' इति३॥ २६. १प्रतौ नास्ति ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |