Page Text
________________
९६०-९६४]
'अम् (अम) गतौ ' (भ्वा.प.से.), 'हसिमृग्रिण्- '(उणा-३६६) इत्यादिना तन् । ५ आवसीयतेऽनेनं अवसानम् । षोऽन्तकर्मणि' (दि.प.अ.), करणे ल्युट्, 'आदेचः - '६ ॥ १ ॥४५ ॥ इत्यात्वम् । ६ सीयते बध्यते सीमा 'षिं बन्धने' (स्वा. उ. अ.), 'सीमनामन् (नामन्सीमन् )' (उणा ५९०) इत्यादिना साधुः, 'डाबुभ्याम् ४११ ११३ ॥ इति डा सीमे सीमा: इत्यादि गङ्गावत् ।
" स सस्यायां च सीमायां मनोहर्यां मुनेरपि । पृथिव्यां पृथुराष्ट्रायां रम्यायां वर्षसंक्षये ॥१॥ [ ] इति १० हरिवंश: । ७ विवादिनां मरि मरणमासमन्ताद् द्यति खण्डयति मर्यादा । 'दोऽवखण्डने ' ( दि.प.अ.), 'आत:-' ३ ।२ ॥ ३ ॥ इति कः । ८ स्यति विवादमिति [ सीमा], सीमन् स्त्रीलिङ्गः सोमानी सीमानः इत्यादि । अष्टी] सीमायाः ॥ ९६२ ॥ ग्रामसीमा तूपशल्यम्
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
१ ग्रामस्य सीमा ग्रामसीमा ग्रामान्तः । अन्ते चिह्नार्थं शल्यप्रक्षेपादुपगतं शल्यं चिह्नरूपकीलकमत्र उपशल्यम् । उपशले समीपेभ्रमणे साध्विति । तत्र साधुः ' ४।४।९८ ॥ इति यत् । अत्र ग्राममुपलक्षणम् । तथा च माघ -" शल्यो ( शैलो) पशल्यनिपतद्रथनेमिधारा- "[शिशु२० पालवधम्, सर्गः-५, लो - ८ ] इति । अत एव " उपकण्ठोपशल्ये द्वे "[ त्रिकाण्डशेषः २ १२ १७ ॥] इति त्रिकाण्डशेषः । उपशल्यते आशु गम्यतेऽत्रेति वा । 'शल गतौ' (भ्वा.प.से.), 'स्थाच्छामा - ' (हैमोणा- ३५७) इति यः । एकं ग्रामसीमायाः ॥
४२७
९ ग्रामस्य पर्यन्तेषु भूः पर्यन्तभूः । परितः सरन्ति सञ्चरन्त्यत्र परिसरः । सृ गतौ ' (भ्वा.प.अ.), 'पुंसि संज्ञायाम्- '३ । ३ । ११८ ॥ इति घः । एकं ग्रामपर्यन्तभुवः । 'गोइरु' इति भाषा
कर्मान्तस्तु कर्मभूः ॥९६३ ।।
१ कर्मणामन्तो निष्पत्तिरत्र कर्मान्तः । कर्मार्थ भूः ॥९६३॥ । एकं कार्यार्थः
Jain Education International
कर्मभूः
गोस्थानं गोष्ठम्
१ गवां स्थानं गोस्थानम् । गावस्तिष्ठन्त्यत्र ४० गोष्ठम् क्लीवे । शाब्दिकास्तु "गोष्ठो भूतपूर्वः "[] इति पुंस्यपि प्रयुञ्जते । गोपूर्वात् 'ष्ठा गतिनिवृत्तौ ' (भ्वा. प.अ.) अस्माद्धातोः घञर्थे कः ' (वा ३ १३ १५८ ) इत्यधिकरणे कः, 'अम्बाम्बगो भूमिसव्यापद्वित्रिकुश - १८ १३ ।९७ ।। इत्यादिना षत्वम् । द्वे गवां स्थानस्य ।
गोनामाधिकारं विहायैतयोरत्र कथनं सामान्येन शयनासनयोः स्थानकमात्रपर्यायत्वाद् गोस्थाननाम्नोः । व्रजं गोकुलमेतावपि । "ब्रजं स्याद् गोकुलं गोष्ठम् "[हलायुधकोशः २ ।२६२ ॥ ] इति हलायुधः । "नी (नि) रुद्धबीवधासारप्रसारी गा इव ब्रजम् "[ शिशुपालवधम् सर्ग: ५० २, श्रो- ६४] इति माघः "सागलो द्वारगोवा मध्ये गोस्थानसङ्कुलम् "[ ]इति, "गोष्ठेर्मेषु गोभ्यो वत्सेभ्यो रक्षौ तद्वाविमौ शिशू " [ ] इत्युभयं हरिवंशः ॥
I
एततु गौष्ठीनं भूतपूर्वकम् ।
मालं ग्रामान्तराऽटवी ।
१ मल्यते भयमत्रेति मालम् । 'मल धारणे' (भ्वा.आ.से.), घञन्तः कनि मालकोऽपि । पुंक्ली। बलिङ्गोऽयम् । ग्रामस्यान्तरालेऽटवी ग्रामान्तराऽटवी । " सद्यः सीरोत्कषर्णसुरभि क्षेत्रमारुह्यमालम् [मेघदूतम् तदाशितवीनं स्याद् गावो यत्राऽऽशिताः पुरा ३० श्री - १६ ] इति मेघदूतः । एकं ग्रामान्तरालाटव्याः ॥
॥ ९६४ ॥ ६०
पर्यन्तभूः परिसरः स्यात्
||
१ एतत्तु गोष्ठं भूतपूर्वं गौष्ठीनम् इत्यन्वयः 1 यत्र गावः प्राग् आसन् तन्नामैकं गौष्ठीनमिति । गोष्ठात् खर्गे भूतपूर्वे ५ १२ ११८ ॥ इति खन, खस्येनादेशः, 'तद्धि॥ खञ् तेष्वचामादेः ७ । २ । ११७॥ ॥
१. ' - ऽनेन' इति ४.५ प्रत्योर्नास्ति ॥ २. 'षिङ्' इति २.५, 'षीञ्' इति ॥ ३ 'टाप्' इति५ ॥ 'ना' इति३ ॥ ६. 'मरि' इति१.३ ॥ ७ 'मा-' इति३ ॥ ८. त्रिकाण्डशेषः २ ॥२७॥ पृ. २८१ ॥ ११. 'इति' इति३. ४प्रत्योर्नास्ति ॥ १४ 'नीरुधो' इति३.४ ॥ १५. ' - रां' इति३ ॥ १६. 'सार्गल -' इति१.२ ॥
१ यत्र पुरा पूर्व गाव: आशिताः तृप्ताः, तत्
४.
हरा' इति, -हर्या' इति३.४.५ ॥ ५. पादिगतं' इति ॥ ९ पे' इति५ ।। १०. 'उवशल्योपकण्ठे' इति १२. ' त्करण-' इति१, 'त्कर्षण -' इति२.४ ॥ १३. 'कर्मा-' इति५ ।। १७ 'गो-' इति १.४ ॥ १८. 'खन्' इति३ ॥
For Private & Personal Use Only
"
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |