Page Text
________________
४२८
अभिधानचिन्तामणिनाममाला [तिर्यक्काण्डः-४, पृथ्वीकायः स्थानम् आशितङ्गवीनम् उच्यते । आशितास्तृप्ता गावो
१ शाकस्य क्षेत्रं शाकशाकटम् । २ एवं ऽस्मिन्निति आशितङ्गवीनम् । 'अषडक्षाशितङ्ग-'५४७॥ शाकस्य क्षेत्रं शाकशाकिनम् । भवने क्षेत्रे शाकटइति स्वार्थे खः, खित्त्वान्मुम् ॥९६४॥
शाकिनौ । द्वे शाकक्षेत्रस्य ॥९६५॥ क्षेत्रे तु वप्रः केदारः
हेयं शालेयं षष्टिक्यं कौद्रवीण-मौद्गीने । १ क्षियन्त्यत्र धान्यानि, क्षीयते हलैर्हिस्यते वा व्रीह्यादीनां क्षेत्रे क्षेत्रम् । 'क्षि निवासगत्यो: '(तु.प.अ.), 'क्षि हिंसायाम्' १व्रीहीणां क्षेत्रं हेयम् । एवं शालीनां क्षेत्रं (स्वा.प.अ.) वा, 'हुयामा-'(उणा-६०७)इति बाहुलकात् शालेयम् । 'व्रीहिशाल्योढक्'५।२।२॥ इति ढक्, 'आयत्रः। क्षीयते शष्यते धान्यैरत्रेति वा । -ष्ट्रन्'(उणा-५९८) नेयीनीयियः फढखछघाम-७।१।२॥इति ढस्यैयादेशः, 'किति
इति ष्ट्रन् । क्लीबेऽयम् । यद्विश्वः-"क्षेत्रं शरीरे केदारे च'७।२।११८ ॥ इत्यादिवृद्धिः , 'यस्येति च'६।४।१४८॥ । ४० १० सिद्धस्थानकलत्रयोः''[विश्वप्रकाशकोशः, रान्तवर्गः, शूो-४४] व्रीहिक्षेत्रनामैकं हेयम् । शालिक्षेत्रनामैकं शालेयम् । १
इति, तत्र । २ उप्यन्ते बीजान्यत्र वप्रः, पुनपुंसकः। "पुन- षष्टिकानां क्षेत्रं षष्टिक्यम् । 'यवयवकषष्टिकाद् यत्' पुसकयावप्रः । अमरकाष:२।९।११॥ इत्यमरः । 'टुवप् ५।२।३॥, प्रथमस्वरादिरयम् । एकं साठीचोखाक्षेत्रस्य । बीजतन्तुसन्ताने '(भ्वा.उ.अ.), 'वृधिवपिभ्यां रन् '(उणा- १-१ कोद्रवाणां क्षेत्रं कौद्रवीणम् । मुद्गानां क्षेत्रं मोद१८५)। ३ के जले सति दारणमस्य, के शिरसि दारणाद् गीनम । उभयत्र 'धान्यानां भवने क्षेत्रे खज'५।२।१॥ वा केदारः । 'हलदन्तात्- '६।३।९ ॥ इति सप्तम्यलुक् । खस्येनादेशः, 'तद्धितेष्वचामादे:७।२।११७॥ ॥ कद्यते वा केदारः । कदिः सौत्रः, बाहुलकादरनि साधुः, पुंक्ली.। (त्रीणि वप्रस्य । 'क्यारा' इति भाषा) ॥
अणव्यं तु स्यादाणवीनमणोः ॥९६६॥
१-२ 'अण रण वर्ण भण मर्ण कण शब्दार्थाः' सेतौ पाल्याऽऽ लिसंवराः ।
(भ्वा.प.से.), 'अणश्च'(उणा-८), 'धान्ये नित्'(उणा-९) १ सीयते बध्यते सेतुः, पुंसि । “षिञ् बन्धने'
इत्युप्रत्ययः । अणोः क्षेत्रम् अणव्यम्, आणवीयम् । ५० २० (स्वा.उ.अ.), 'सितनिगमिमसिसच्यविधाञ्छु शिभ्यस्तुन्'
'विभाषा तिलमाषोमाभङ्गाणुभ्यः '५।२।४॥इति यत्, 'ओ(उणा-६७) । सिन्वन्ति बनन्त्येनं वा, तत्र । २ पलति
गुण: '६।४।१४६॥ । आणवीनमित्यत्र ‘धान्यानां भवने-' पालिः । 'पल संवरणे'( ), 'कृशकुटि - '(हैमोणा
५।२।१॥ इति खञ्, खस्येनादेशः, 'तद्धितेष्वचामादेः ७।२।६१९)इति णिदिः । ३ आर्यतेऽनया आलिः । 'ऋ गतौ'
११७॥ इति वृद्धिः, 'ओर्गुणः '६।४।१४६॥ । द्वे रालका(जु.प.अ.), आयूर्वः, 'अच इ:'(उणा-५७८), कपिरि
दिधान्यविशेषक्षेत्रस्य । “अणोरिति रालकादिधान्यक्षेत्रे, कादित्वाल्लत्वम् । 'कृदिकारात्-'(गणसू-४।१।४५ ॥)
अणुः रालकादिधान्यविशेष: ''[ ] इति तद्धितढूण्ढी । "सूक्ष्मे इति ङीषि आली च । 'इञ(ण) जादिभ्यः '(वा
व्रीह्यन्तरेऽप्यणुः''[विश्वलोचनकोशः, णान्तवर्गः, थो-१] ३।३।१०८॥ )इती(इतीण)"[ ]इति स्वामी । “आली
इति श्रीधरः ॥९६६॥ यन्तेऽम्भोत्र''[] इति तु भट्टः। ४ संवृणोति जलं संवरः । संवृजः पचाद्यच् । चत्वारि पालेः ॥
भङ्ग्यं भाङ्गीनमौमीनमुम्यं यव्यं यवक्यवत् । ३० क्षेत्रं तु शाकस्य शाकशाकटं शाकशाकिनम् तित्यं तैलीनं माषीणं माष्यं भङ्गादिसम्भवम् ६० ॥९६५॥
॥९६७॥ १. 'उप्यते' इति१॥ २. '-कम्' इति१॥ ३. 'बीजसन्ताने' इति१, काशकृत्स्नमतेऽयं धातुपाठः, 'डुवप् बीजसन्ताने' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ४. कोष्ठान्तर्गतपाठ: १.२.४.५ प्रतिषु न दृश्यते ॥ ५. क्षीरतरङ्गिण्यादौ संवरणार्थकपलधातुर्न दृश्यते ॥ ६. '-सृ-' इति३.४.५ ॥ ७. 'डोष्' इति४॥ ८. अम.क्षीरस्वामिकृतटीकायां न दृश्यते॥ ९. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, भूमिवर्गः, श्री-१४, पृ.१७॥ १०. '-यतो-' इति५ ।। ११. '-ज्' इति१.५॥ १२. 'पाल्या' इति३ ॥ १३. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'इति' इति दृश्यते ॥ १४. 'कौ-' इति१.४.५ ॥ १५. ३.४.५प्रतिषु नास्ति । १६. 'मण भण' इति३॥ १७ 'अण रण वण भण ('भण' इति क्षीरस्वामी न पठति) मण कण क्वण व्रण भ्रण ध्वण ('ध्वण' इति मैत्रेयो न पठति) शब्दार्थाः' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १८. 'आणवीनम्' इति३॥ १९. 'व्रीह्या-' इति४.५ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |