Page Text
________________
९५४-९६०] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
४२५ वङ्गास्तु हरिकेलीयाः
१ कशन्ति कश्मीराः, आदिस्वरादिः । 'कश ३० १ वङ्गन्ति वङ्गाः । 'वगि गतौ'(भ्वा.प.से.), शब्दे'( ), तालव्यान्तः, 'कशेर्मुक (मुट) च'(उणाअच् । वङ्ग्यन्त इति वा, घञ् । हलिकेलौ भवा हरि- ४७२)इतीरन् । २ मधुमत्या निर्वृत्ता माधुमताः। 'तेन केलीयाः, छप्रत्ययः । एकं हरिकेलीयदेशस्य ॥ निर्वृत्तम् '४।२।६८ ॥ इति चातुरर्थिकोऽण् । ३ सरस्वती
देवता एषां सारस्वताः । 'साऽस्य देवता'४।२।२४ ॥ अङ्गाश्चम्पोपलक्षिताः ।
इत्यण। ४ विशिष्टाः कर्णिका अत्र विकर्णिकाः । १ अङ्गन्ति अङ्गाः । 'अगि गतौ'(भ्वा.प.से.),
चत्वारि कश्मीरदेशस्य ॥९५८॥ अच्। चम्पया उपलक्षिताश्चम्पोपलक्षिताः । एकमङ्गदेशस्य ॥ साल्वास्तु कारकुक्षीयाः
वाहीकाष्टक्कनामानः १ सलन्ति साल्वाः , दन्त्यद्वितीयस्वरादिः ।
१ वहन्ति वाहीकाः । 'वह प्रापणे'(भ्वा.उ.अ.). १० 'सल(षल) गतौ'(भ्वा.प.से.), 'सलेर्णिद्वा'(उणा-५१०) इति 'वहेवृद्धिश्च'( )इतीकन् । २ तङ्कन्ति टक्काः । 'तकि
वः। णित्त्वाभावपक्षे सल्वा इत्याद्यस्वरादिरपि। २ कर- दौःस्थ्ये (भ्वा.प.से.), 'निष्कतुरुष्क-(हैमोणा-६०७)इति ४० कुक्षेरिमे कारकुक्षीयाः। 'वृद्धाच्छ: '४।२।११४॥ । द्वे कप्रत्यये साधुः । द्वे 'टाकदेश' इति ख्यातस्य ॥ कारकुक्षीयदेशस्य ॥
वाल्हीका वाहिकाह्वयाः । मरवस्तु दशेरकाः ॥९५७॥
१ वल्हन्ते वाल्हीकाः, अन्तस्थातृतीयोष्मचतुर्थ१ म्रियते तृषा एष्विति मरवः, पुंसि । 'मृङ् तुर्यस्वरमध्यः । 'सृणीकास्तीक-'(हैमोणा-५०)इति ईकप्राणत्यागे'(तु.आ.अ.), 'भृमृशीतचरित्सरि[त]नि[धनि] मिम- प्रत्यये निपात्यते । २ वल्हते वल्हिः । 'इन् सर्वस्जिभ्य: उ: '(उणा-७)इत्युः । २ दशन्ते(दशन्ति) दशेराः, धातुभ्यः '(उणा-५५७)इतीन्, बाहुलकाद् दीर्घत्वे वाल्हयः, 'दंश दशने'(भ्वा.प.अ.), 'पतिकठि-'(उणा-५८)इत्येरक्, स्वार्थे कनि वाल्हिकाः । द्वे वालहीकदेशस्य ॥ स्वार्थे कनि दशेरकाः । द्वे मरुदेशस्य ॥९५७॥
तुरुष्कास्तु शाखयः स्युः २० जालन्धरस्त्रिगर्ताः स्युः
१ तूर्यन्ते तुरुष्काः , द्विपञ्चमस्वरो मूर्धन्यक१ जालं धारयन्ति जालन्धराः । 'धृञ् धारणे' वर्गाद्यान्तश्च । 'तूरी त्वराहिंसनयो:'(दि.आ.से.), 'निष्क- ५० (भ्वा.उ.अ.), 'धारेधं च (-धर्च) (हैमसू-५।१।११३॥) तुरुष्क-'(हैमोणा-२६)इति के निपात्यते । २ शाखन्ति इति खः। २ तिस्रो गर्ता अत्र त्रिगर्ताः । द्वे जालन्धरदेशस्य॥ शाखयः । 'शाख श्राख व्याप्तौ'(भ्वा.प.से.), भ्वादौ तायिकास्तर्जिकाभिधाः ।
तालव्यादी, पृषोदरादित्वाद् दन्त्यादित्वं साधुत्वं च । द्वे १ तायन्ते तायिकाः । २ तर्जयन्ति तर्जिका। तुरुष्कदेशस्य । 'साखिदेश' इति भाषा ॥ 'ताय सन्तानपालनयो: '(भ्वा.आ.से.), 'तर्ज भर्त्सने '(चु.
कारूषास्तु वृहद्गृहाः ॥९५९॥ आ.से.), उभयत्रं बाहुलकादिकन् । द्वे तायिकदेशस्य । १ कुर्वन्तै कारूषाः । ॐषनि साधुः। २ वृहन्ति कश्मीरास्तु माधुमताः सारस्वता विकर्णिकाः गृहाणि एषु वृहद्गृहाः । द्वे कारूषदेशस्य ॥९५९॥
॥९५८॥ लम्पाकास्तु मुरण्डाः स्युः
१. '-दन्त्यस्वरादिः' इति३, 'द्वितीयदन्त्यस्वरादिः' इति४॥ २. 'णित्त्वाभावे' इति४॥ ३. 'एकं' इति१.२.३ ॥ ४. 'तृषया' इति३.५ ॥ ५. '-यति' इति३॥ ६. ४प्रतौ नास्ति ॥ ७. 'का-' इति१ ॥ ८ -ञ्' इति५ ।। ९. '-त्या' इति४॥ १०. 'का-' इति१.५॥ ११. क्षीरतरङ्गिण्यादौ कृच्छ्रजीवनार्थकतकिधातुर्दश्यते ॥ १२. 'निपात्यते' इति१॥ १३. '-द्यन्तश्च' इति१.४॥ १४. 'गतित्वरणहिंसनयोः' इति स्वामिसायणौ, 'त्वरणहिंसयोः' इति मैत्रेयः ॥ १५. 'साधुः' इति४॥ १६. 'घृ' इति१.३॥ १७ 'कुर्वते' इति१.२॥ १८ 'उ-' इति१.३ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |