Page Text
________________
९०६-११०]
2
तैजसावर्तनी भूष
२०
१ तैजसं स्वर्णादि आवर्त्यतेऽत्रेति तैजसावर्तनी । 'वृतु वर्तने' (भ्वा.आ.से.), अधिकरणे ल्युट् टित्त्वाद् ङीष् (ङीप् । २ मुष्यते स्वर्णमनयाऽस्यां वा मूषा । 'मुष स्तेये' (क्र्या.प.से.) गुरोक्ष हल: '३ १३ ११०३ ॥ इत्यकारप्रत्ययै टापु, 'अन्येषामपि - '६ । १ । १३७ ॥ इति दीर्घः । मूयतेऽस्यां मूषेति वा । 'मूङ् बन्धने' (भ्वा.आ.से.), 'मूङ्भ्योलोपश्च (मूखोर्लोपश्च ) ' (तु. दश. उ. ९ ।१७ ) इत्यूषन् ( इत्युषन् ) । गौरादिङीषि मूषीत्यपि । "मूषी मृषत्वोवा मृषा ( मूषा त्वावर्तनी मूषी ) " १०] [] इति शब्दान्तर (शब्दार्णवः) । द्वे 'मूंसी'' इति ख्यातायाः ॥ भस्त्रा चर्मप्रसेविका ॥ ९०८ ॥
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
१ बस्ति दीप्यतेऽग्निरनवेति भस्वा । 'भस भर्त्सनदीप्त्यो: ' (जु.प.से.), 'हुयामाश्रु (शु) भसिभ्यस्त्रन् '(उणा६०७), 'तितुत्र- '७।२ ।९ ॥ इतीडभावः, अजादित्वाट्टाप् । २ चर्मणा प्रसीव्यते चर्मप्रसेविका, पुंस्त्रीलिङ्गः । "चर्मप्रसेक्कोऽपि ''[ अम.क्षीर. २ १० १३३ ॥ ] इति क्षीरस्वाम्युक्तेः ॥ धमन्यमपि, मङ्खो यथा-"मुखेनोपधमेदग्निं धमन्यन्तरितेन तु" [ ] । द्वे 'धमणि' इति ख्यातायाः ॥ ९०८ ॥ आस्फोटनी वेधनिकां
१ आस्फोटयते विद्यतेऽनया आस्फोटनी । 'स्फुट हिंसायाम् '('), 'स्फुट 'स्फोटने' (') वा, करणे करणे ल्युट् गौरादिः । २ विध्यतेऽनया मौक्तिकादि वेधनी 'विध विधाने ' (तु.प.से.), करणे ल्युट्, गौरादिः, ततः स्वार्थे कर्नि वेधनिका । "वे तु नास्फोटन्यां (लास्फोटन्यां) स्फोटनी वृषदंशिका [] वाचस्पतिः । द्वे ' शारडी' इति ख्यातायाः ॥
शोणस्तु निकषः कर्षे:
Jain Education International
।
४०१
१ श्यति तनूकरोति शाण 'शो तनूकरणे ' ( दि.प.अ.), बाहुलकाण्णः । 'शण आदाने ' (भ्वा.प.से.) वा, घञन्तः । पुंस्त्रीलिङ्गोऽयम् । यल्लक्ष्यम्-"यस्तत्कण्ठकठोरास्थिशाणायां ते जयस्यसिम् "[ ]इति । २ निकष्यतेऽत्राऽनेन ३० व निकषः । 'कष हिंसायाम् (भ्वा.प.से.), 'गोचरसञ्चरवहव्रजव्यजापणनिगमा ३ ३ ।११९ ॥ इति चकाराद् घः ३ एवं कषः । त्रीणि 'खुरसाण' इति ख्यातस्य । "मणिकारादिभाण्डमाह (हुः ) [ अम. क्षीर. २ ११० ३२ ॥] इति क्षीरस्वामी ॥ संदेशः स्यात् कङ्केमुखः
१ संदश्यतेऽनेन तप्तस्वर्णादीर्ति संदेशः | 'दंश दशने ' (भ्वा.प.अ.), घञ् । २ कङ्कपक्षिण इव मुखमस्य कङ्कमुखः । द्वे 'सांडस' इति ख्यातस्य ॥
1
भ्रमः कुन्दं च यन्त्रकम् ॥९०९॥
१ भ्रमति भम्रः । ' भ्रमु अनवस्थाने' (दि.प.अ.), ४० अच् । भ्रम्यत इति वा । घञन्तः, 'नोदात्तोपदेश-' ७।३।३४ ॥ इति वृद्धिनिषेधः । २ कवते शब्दायते कुन्दम्, पुंक्ली. । 'कुङ् शब्दे' (भ्वा.आ.अ.), 'अब्दादयश्च' (उणा-५३८) इति साधुः । ३ यन्त्र्यतेऽनेनेति यन्त्रम् । 'यत्रि सङ्कोचे' (चु.उ.से.), करणे घञ्, स्वार्थे कनि यन्त्रकम् । त्रीणि सिंघाडा' इति ख्यातस्य ॥ ९०९ ॥
1
वैकेटिको मर्णिकारः
१ विकटा मणयः पण्यमस्य वैकटिकः । तदस्य पण्यम् ४।४।५१ ॥ इति ठक्, 'ठस्येकः ७ । ३ ५० ॥, 'किति च' ७।२।११८ । । २ उत्तेजनान्मणिं करोति मणिकार: । 'कर्म- ५० ण्य ३ २ ११ ॥ | द्वे मणिकारस्य । 'जवहरी' इति भाषा ॥
शौल्विकस्तानकुट्टकः ।
१ शुल्वघटनं शिल्पमस्य शौल्विकः । शिल्पम्'
१. तुलनीयोऽमरकोष २।१० । ३३ ॥ २. 'गुरोश्च हलः ' ३ | ३ |१०३ ॥ इत्यस्य प्रवृत्तिर्विचारणीया, गुरुत्वाभावात् ॥ ३. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-३, २।१०।३४ ॥ पृ. २७५ ॥, पदचन्द्रिका, भा-२, शूद्रवर्ग:, श्रो- ७१६, पृ. ८०६ ॥ तत्र "मूषा मुषा त्वा-" इति दृश्यते ॥ रामाश्रमी २ ।१० ३३ ॥ पृ. ४६६ ॥ तत्र " मुषा त्वावर्तनी मुषी" इति दृश्यते ॥ ४ 'मूसी' इति३, 'मूषी' इति४ ॥ ५. 'ति' इति३.४ ॥ ६. 'इति' इति ४प्रतौ नास्ति ॥
4
७ ' - निषेध:' इति४ ॥ ८ स्वाम्युक्तः' इति३, 'स्वामी' इति४ ॥ ९ 'स्फुट विकसने ' ( भ्वा.आ.से., तु.प.से.), 'स्फुट भेदने' (चु.उ.से.) इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १०. स्फु' इति४ ॥ ११. 'कन्' इति ॥ १२ द्र. पदचन्द्रिका भा-२, शूद्रवर्ग, श्री ७१६, १.८०० रामाश्रमी २ ।१० । ३३ ।। पृ.४६६ ।। १३. 'सा-' इति३ ॥ १४. तुलनीयोऽमरकोषः २।१० । ३२ । १५. 'अदने ' इति१.३, 'चण श्रण दाने' इत्यत्र स्वामिनोक्तम्'शण इत्यपि दुर्ग:' इति, 'चण शण श्रण दाने ('च' इत्यधिकः सायणमते )' इति मैत्रेयसायणौ ॥ १६. 'सप्त-' इति ॥ इति४ ॥ १८. 'संडासी' इति३ ॥ १९. 'इति' ४प्रतौ नास्ति ॥ २०. 'सं-' इति३.४ ॥
१७ 'दीनि '
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |