Page Text
________________
३९० अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[मर्त्यकाण्ड:-३ पुनः पौतवमानमाह
इत्यपि, 'कुटे: कपन्'(उणा-४२२)इति कपन् । चतुर्भिः कुडवैः ३०
प्रस्थ: प्रोच्यते । प्रतिष्ठते प्रस्थः, पंक्ली. । "प्रस्थोऽस्त्री तुला पलशतम्
सानुमानयोः''[अमरकोषः ३।३।८८ ॥] इत्यमरः । पाइलीनाम १'तुल उन्माने '(चु.उ.से.), चुरादिणिचोऽनित्यत्वाद्
एकं प्रस्थः कुडव इति, 'पावलुं ' इति लोकप्रसिद्धः । 'इगुपध- '३।१।१३५ ।। इति कः, टापि तुला । तोल्यतेऽनयेति
टङ्कगणनायां चतुष्पष्टिटङ्काः कुडव उच्यते, तैश्चतुर्भिः प्रस्थ वा । 'चिन्तिपूजि-'३।३।१०५ ।। इत्यत्र चकारस्याऽनुक्तसमुच्च
इत्यन्वयः । चतुष्पञ्चाशदङ्गलप्रमाणो वेधदैर्ध्यविस्तारैर्भवति, यार्थत्वादङ्, '-तुला- '४।४।९१ ॥ इति निर्देशाद् वा । पलानां
टङ्कगणनायां द्विशतपटपञ्चाश२५६ट्टङ्काः प्रस्थशब्देनोच्यन्ते । शतं पलशतम् । “तुला स्त्रियां पलशतम्''[अमरकोषः
कुडवश्च सार्द्धत्रयोदशाङ्गुलप्रमाणो वेधदैर्घ्यविस्तारैर्भवति ॥ २।९।८७॥] इत्यमरः । एकं पलशतस्य ॥
प्रस्थैश्चतुर्भिराढकः । तासां विंशत्या भार आचितः ।
१ चतुर्भिः प्रस्थैः पल्लिकेति लोकप्रसिद्धः आढकः १० शाकटः शाकटीनश्च शलाटः
इत्यन्वयः । आढौक्यत इति आढक:, पृषोदरादिः, त्रि-- ४० १ तासां तुलानां विंशत्या, पलसहस्रद्वयेनेत्यर्थः, पुंसां । लिङ्गः । अस्मिन्नङ्गलशतद्वयं पोडशाधिकं २१६ वेधदैर्ध्यद्वे पलसहस्त्रे वोढुं शक्यते, भ्रियतेऽनेनेति भारः । करणे विस्ताराणां ज्ञेयम्, टङ्कगणनायां चैकसहस्रं चतुर्विंशत्यधिक घञ्। २ आचीयते स्म आचितः । 'चिञ् चयने '(स्वा.- १०२४ टङ्काः आढकशब्देनोच्यन्ते । एकं 'माणा' इति उ.अ.), क्तः । ३ शकटेन वाह्यः शाकटः । 'शकटादण्' । ख्यातस्य ॥ ४।४।८० ॥ इत्यण् । ४ शकट्या नीयते शाकटीनः । ५ चतुर्भिराढकोण: शृणाति शराटः । 'श हिंसायाम्'(त्र्या.प.से.), बाहुलका
१ चतुर्भिराढकै: 'मांणउं ' इति लोकप्रसिद्धैः द्रोण: दाटः, लत्वे शलाटः । पञ्च भारस्य ।।
उच्यते । द्रवति द्रोणः, पुंक्ली. । "अस्त्रियामाढकद्रोणौ" ते दशाऽऽचित ॥८८५॥ [अमरकोषः२।९।८८ ॥] इत्यमरः । 'दु द्रु गतौ'(भ्वा.प.से.), १ ते भारः दशेति दशसंख्याकाः आचितः । 'कृ(क)वृजप्(ज)[सि] द्रु-'(उणा-२९०) इति नः । 'सेई' २० आचीयते स्म आचितः, पुंसि । क्लीबेऽप्ययमित्यन्ये । इति भाषा । अस्मिन्नष्टौ शतानि चतुष्पष्टयधिकानि अङ्गलानि ५०
"आचितः शकटोन्मेये पलानामयुतद्वये''[विश्वलोचनकोशः, ८६४ वेधदैर्घ्यविस्ताराणां ज्ञेयम्, टङ्कगणनायां च षण्णतान्तवर्गः, श्री-८५] इति श्रीधरः । "शकटेन उन्मेयः शक- वत्यधिकचत्वारिंशच्छताः ४०९६ टङ्का द्रोणशब्देनोच्यन्ते ॥ टोन्मेयः, शकटेन वोदं शक्यो भार इत्यर्थः, पलानामयुतद्वयं
खारी षोडशभिश्च तैः ॥८८६॥ दशभाराः ''[] इति तद्वृत्तिः । एकं दशभारस्य ॥८८५॥
१ खन्यते खारी । 'खन खनने (भ्वा.उ.से.). पौतवमानमुक्त्वा द्रुवयमाह
'वक़्यादयश्च'(उणा-५०६) इति क्रिन् नकारस्यात्वं च चतुर्भिः कुडवैः प्रस्थः
निपात्यते खारिः, 'कृदिकारात्- '(गणसू-४।१।४५ ॥) इति १ कुड्यते भक्ष्यते कुडवः । 'कुड भक्षणे'(तु.- ङोषि खारी । तैः द्रौणैः 'सेई' इति लोकप्रसिद्धैः षोडशभिः । प.से.), तौदादिकः, 'कुडे: कवन्'( ) । 'कुडिनुड्यडे- अस्यां त्रयोदशसहस्राणि अष्टौ शतानि चतुर्विशत्यरुव'( ) इत्युवे कुडुव इति द्विपञ्चमस्वरोऽपि । कुटप धिकान्यङ्ग लानि १३८२४ वेधदैर्घ्य विस्ताराणां ज्ञेयानि,
1134 4
१. इतोऽग्रे २प्रतौ 'इति' इति दृश्यते ॥ २. 'पुंसां' इति१, इतोऽग्रे ३प्रतौ 'हि' इति दृश्यते ॥ ३ 'साधुः' इति१॥ ४ क्षीरतरङ्गिण्यादौ बाल्यार्थककुडधातुर्दश्यते ॥ ५ 'उपिकुटिदलिकचिखजिभ्यः कपन्'(उणा-४२२)इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ ६ '-क्लीबः' इति४॥ ७ '-यखें' इति४, 'लु' इति२ ॥ ८ 'वै.' इति३॥ ९. 'वै-' इति४॥ १०. - णाउं' इति३.४॥ ११. 'वै.' इति१.३॥ १२. '-त' इति१॥ १३. 'खनु अवदारण' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |