Page Text
________________
८६८-८७२] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
३८३ १ क्रेतव्यमेव क्रेतव्यमात्रम्, ततः स्वार्थे कनि क्रेत- १ विपणनं विपण: । घबर्थे कः ।"चुराद्यदन्ताव्यमात्रकम्, तत्र । यथा क्रेयो गौर्वर्तते, न च क्रय्योऽस्ति । दच्'[] इत्येके । २ विक्रयणं विक्रयः । 'एरच्'३।३५६॥ कोऽर्थः ? गौः क्रेतव्यो वर्तते, न च क्रय्यः, क्रयनिमित्तं हट्टे इत्यच् । द्वे विक्रयस्य । 'वेचवउं' इति भाषा ॥ परधान्याम्बरादिवस्तुवत् प्रसारितो नास्तीत्यर्थः । २ क्रेतुं योग्य
, गण्यं गणेयं सङ्ख्येयम् क्रेयम् । 'डुक्रीज् द्रव्यविनिमये'(त्र्या.उ.अ.), 'अचो यत्' ३।१।९७ ॥ इति यत्, 'सार्वधातुकार्धधातुकयोः'७।३८४॥इति
१ गण्यते गण्यम् । 'गण सङ्ख्याने '(चु.उ.से.), गुणः । सामान्यतो द्वे 'वेचाऊ वस्तु' इति ख्यातस्य ॥ णिच्, 'अचो यत्'३।१।९७ ॥ इति यत्, ‘णेरनिटि'६।४।
५१॥ इति णिलोपः । २ 'गणेरेयः'( )इत्येये गणेयम् । क्रय्यं न्यस्तं क्रयाय यत् । .
"पारपरार्धं गणितं यदि स्याद् गणेयनि:शेषगुणोऽपि स स्यात्" १ यत् क्रयाय विक्रयनिमित्तं हट्टे न्यस्तं प्रसारि
[नैषधीयचरितम्, सर्गः-३, श्री-४०] इति श्रीहर्षः । "गणनीयं ४० १० तम्, तत् क्रय्यम् इत्युच्यते । क्रयाय प्रसारितं क्रय्यम् ।।
तु गणेयम्"["]इति वाचस्पतिः । ३ सङ्ख्यायते सङ्ख्ये- 'डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये'(त्र्या.उ.अ.), 'अचो यत्'३।१।
यम् । 'ख्या प्रकथने'(अ.प.अ.), 'अचो यत्'३।१।९७ ॥, ९७॥, 'क्रय्यस्तदर्थे '६।१८२ ।। इति साधुः । एकमापणादौ
'ईद्यति'६४।६५ ॥ इतीत्वम्, 'सार्वधातुका-'७।३।८४ ॥ इति विक्रयाय प्रसारितस्य ॥
गुणः । त्रीणि गणनार्हस्य ॥ पणितव्यं तु विक्रेयं पण्यम्
सङ्ख्या त्वेकादिका भवेत् ॥८७२॥ १पण्यते पणितव्यम् । 'पण व्यवहारे स्तुतौ च'
१ एत्येकत्वसङ्ख्यामिति एकः । 'इण् गतौ'(अ.(वा.आ.से.), 'तव्यत्तव्यानीयर: '३।१९६॥, 'आर्धधातु
प.अ.), 'इण्भीकापाशल्यतिमर्चिभ्यः कन् '(उणा-३२३), कस्य-'७।२।३५ ।। इतीट् । २ विक्रीयते विक्रेयम् । 'अचो
'सार्वधातुका-७।३।८४॥ इति गुणः । एक आदिरस्या यत्'३।१।९७॥ । ३ पण्यते पण्यम् । 'अवधपण्यवर्या
एकादिका, आदिग्रहणाद् द्वौ त्रयः चत्वारः एते वाच्यगीपणितव्यानिरोधेषु'३।१।१०१ ॥ इति साधुः । "पण्यं क्रय्या
लिङ्गाः, पञ्च सप्तेत्यादयोऽष्टादशान्ता अलिङ्गाः । यल्लिङ्गानु- ५० २० दयस्त्रिषु''[अमरकोषः २।९।८२॥] इत्यमरः । त्रीणि 'क्रयाण'
शासनम् "नन्ता सङ्ख्या डतिर्युष्मदस्मच्च स्युरलिङ्गकाः" इति ख्यातस्य ॥
[श्रीहेमचन्द्राचार्यकृतलिङ्गानुशासनम्, अलिङ्गाः, भो-४] सत्यापनं पुनः ॥८७१॥
इति । षष्शब्दस्य रूपविशेषाभावात् लिङ्गनिर्णयो नोक्तः, सत्यङ्कारः सत्याकृतिः
एकोनविंशतित्रिंशदित्यादयः शतादर्वाक् स्त्रीलिङ्गाः, षष्टिस्तु १ अवश्यं मयैतद् विक्रेतव्यमिति सत्यस्य करणं त्रिलिङ्गनिर्णये पृथग्लिङ्ग उक्तः । अत्र च दशशब्दश्रुतिपर्यन्तं सत्यापनम्, पवर्गाद्यमध्यम् । 'सत्यापपाश-'३।१।२५ ॥ अष्टादश यावदेकादिकाः सङ्ख्याः सङ्ख्येयद्रव्ये वर्तन्ते, इत्यादिना णिच् । "सत्यापना सत्याकृतिः''[ ] इति स्त्री- तेन सह सामानाधिकरण्येनैव तासां वृत्तिरित्यर्थः । यथाकाण्डे वोपालितः ॥८७१॥ २ सत्यस्य करणं सत्यङ्कारः । एको विप्रः, दश विप्रा इति, न तु वैयधिकरण्येन वृत्तिरिति, 'कारे सत्यागदस्य'६३ ७० ॥ इति मुम् । ३ सत्यस्य कृतिः न तु एको विप्रस्य, दश विप्राणामित्यादि । विंशत्याद्यास्तु
सत्याकृतिः । 'सत्यादशपथे'५।४।६६ ॥ इति डाच् । त्रीणि सङ्ख्याशब्दा एकत्वे वर्तमानाः सङ्ख्येये सङ्ख्याने च ६० ३० 'संचकार' इति ख्यातस्य ॥
वर्तन्ते । यथा-विंशतिर्घटाः, विंशतिर्घटानाम्, शतं गावः, तुल्यौ विपणविक्रयौ । शतं गवामिति । यदाह वाचस्पति:
१. 'तत्' इति४ ॥ २. '-त्त-' इति२ ।। ३. 'क-' इति२ ॥ ४. '-णा' इति३, '-j' इति४ ॥ ५. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-३, २।९।८३ ॥, पृ.२२२ ।।, पदचन्द्रिका, भा-२, वैश्यवर्गः, श्री-६५४, पृ.७४३ ॥, रामाश्रमी २।९८२ ॥, पृ.४३७ ।। ६. 'णमुल' इति१.२.४ ॥ ७. 'इत्यादि' इति३ ।। ८. '-वो' इति३, '-वौ' इति४॥ ९. 'इति यत्' इति१.२.३प्रतिषु न दृश्यते ॥ १०. द्र. स्वोपज्ञटीका ३८७२।।, पृ.१९२ ॥ ११. 'इकन्' इति४॥ १२. 'नान्ता' इति३.४॥ १३. '-स्माच्च' इति४ ॥ १४. '-ङ्गिका' इति३ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |