Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 423

३८२ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[ मर्त्यकाण्डः-३ मूल्ये वस्ना_वक्रयाः ॥८६८॥ १ परिवर्तनाद् दानं परिदानम् । २ विनिमानं १ पठा(पटा) दीनामत्पत्तिकारणं हिरण्यं मूलम, मुले- विनिमयः । 'डुमिञ् प्रक्षेपणे'(स्वा.उ.अ.), 'एरच' ३।३५६॥ नाऽऽनाम्यमनभिभवनीयं मूल्यम् । 'नौवय-'४।४।९१॥ इति इत्यच्, 'मीनातिमिनोतिदीङां ल्यपि च'६।१५० ॥ इत्यात्वे यत् । २ प्राप्तिहेतुत्वं वसत्यत्र वस्नम्, पुंक्ली. । 'वस निवासे' प्राप्ते 'निमिमीलियां खलचोरात्वनिषेधः '(वा-३।१।५०॥) । (भ्वा.प.अ.), 'वधिवसिधाप(प)भ्यो नः'(चान्द्रोणा-२८६)। ३ डुमित्रः 'अचो यत्'३।१।९७ ॥ इति यत्, 'इ(ई) द्यति' तवर्गपञ्चमान्तोऽयम् । ३ अर्यते पण्यमत्र अर्घः । 'ऋ गतौ' ६४/६५ ॥ इतीत्वम्, गुणः, निमेयः, प्रज्ञाद्यणि नैमेयः । निमेये (जु.प.अ.), बाहुलकाद् घः । अर्हतीत्यर्घ इति वा । 'अर्ह परिवर्तनीये भव इति वा नैमेयः । 'तत्र भव:'४३५३॥ पूजायाम् '(भ्वा.प.से.) 'संज्ञायामघमेघनिदार्घा : '(गणसू- इत्यण् । ४ परिवर्त्यते परिवर्तनम् । 'वृतु वर्तने'(भ्वा.आ.से.), ४०
७।३।५३ ॥)इति न्यक्कादित्वात् कुत्वम् । अर्घ्यते पण्यमत्रेति ल्युट् ॥८६९॥ ५ व्यत्ययेन हरणं व्यतिहारः । 'हृञ् १० वा । अर्घधातोरधिकरणे घञ् । ४ अवक्रीयतेऽनेन अवक्रयः । हरणे'(भ्वा.उ.अ.), भावे घञ् । ६ परावर्तनं परावर्तः । ७
'डुक्रीन् द्रव्यविनिमये '(त्र्या.उ.अ.), 'एरच्'३।३५६॥ विमी(मे)ये परिवर्तनीये भवो वैमेयः । तत्र भव:'४।३५३ ॥ इत्यच् । "वष्टि भागुरिरल्लोपम्-''[भागुरिकृतकारिका] इति इत्यण । ८ निमानं निमयः । 'डुमिञ् प्रक्षेपणे '(स्वा.उ.अ.), वक्रयोऽपि । चत्वारि मूल्यस्य । “भाटक:"[शेषनाममाला 'एरच'३३५६॥ । अष्टौ 'पालटवउं' इति ख्यातस्य॑ ॥ ३।१५४॥] शैषिकम् ॥८६८॥
निक्षेपोपनिधी न्यासे मूलद्रव्यं परिपणो नीवी
१ निक्षिप्यते भूतलादाविति निक्षेपः । 'क्षेप प्रेरणे' १ मूलं लाभकरणं द्रव्यं मूलद्रव्यम् । २ परिपण्यते (दि.प.अ., तु.उ.अ.), कर्मणि घञ् । २ उप समीपे निधीयते वृद्ध्यर्थं प्रयुज्यते परिपणः । 'पण व्यवहारे स्तुतौ च' उपनिधिः । 'उपसर्गे घोः कि:'३।३।९२ ॥ ३ न्यस्यते (भ्वा.आ.से.), 'पुंसि संज्ञायाम्-'३।३।११८॥ इति घः । निक्षिप्यते न्यासः, तत्र । निपूर्वः 'असु क्षेपणे'(दि.प.से.), ५०
३ नीयते वृद्धिमिति नीवी । पृषोदरादिः । नीवीव पर- कर्मणि घन । त्रीणि 'थांपणि' इति ख्यातस्य ॥ २० हस्तेऽर्पणाद् वा । निपूर्वाद् ‘वेञ् तन्तुसन्ताने '(भ्वा.उ.अ.)
"वासनस्थमनाख्याय हस्तेऽन्यस्य यदर्पितम् । अस्माद् वा, [नेरीच्]च'(चान्द्रोणा-१५९॥)इति डिः, द्रव्यं तदुपनिधिया॑सः प्रकाश्यस्थापितं तु यत् ॥१॥" 'कृदिकारात्-'(गणसू-४।१।४५॥) इति ङीष्, वे(ने)- [याज्ञवल्क्यस्मृतिः, आचाराध्यायः, शूो-६५] । र्दीर्घश्च । द्वे मूलद्रव्यस्य । 'नीवी' इति भाषा ॥
"निक्षेपः शिल्पिहस्ते तु भाण्डं संस्कर्तुमर्पितम् ।" लाभोऽधिकं फलम । [ ]इति स्मार्तो भेदोऽत्र नाश्रितः ॥ १ मूलधनविक्रयाद् यदधिकं लभ्यते, स लाभः ।
प्रतिदानं तदर्पणम् ॥८७०॥ 'डुलभष प्राप्तौ'(भ्वा.आ.अ.), कर्मणि घञ् । २ फलति
१ प्रतीपं दानं प्रतिदानम् । प्रतिपूर्वो ददातिफलम् । ‘फल निष्पत्तौ'(भ्वा.प.से.), अच् । “फलं हेतु
यासार्थः । तस्य न्यासस्य 'थांपणी ' इति ख्यातस्याऽर्पणं समुत्थे स्यात् फलके व्युष्टिलाभयोः''[विश्वप्रकाशकोशः,
तदर्पणम् । 'ऋ गतौ'(जु.प.अ.), णिच्, 'अर्तिहीब्लीरी- ६० लान्तवर्गः, श्री-२] इति महेश्वरः । अधिकं मूलद्रव्यादतिरिक्तं ३० निष्पन्नम्, स लाभ: फलमित्यन्वयः । द्वे लाभस्य ॥
क्नूयी-'७।३।३६ ॥ इत्यादिना पुक्, 'पुगन्तलघूपध-७।३।
८६॥ इति गुणः । एक प्रतिदानस्य । 'थांपणि पाछी देवी' परिदानं विनिमयो नैमेयः परिवर्तनम् ॥८६९॥ इति भाषा ॥८७०॥ व्यतिहारः परावर्तो वैमेयो निमयोऽपि च । क्रेतव्यमात्रके क्रेयम्
.
१. 'पा-' इति१ ॥ २. 'पुंक्लीबलिङ्गः' इति३ ॥ ३. '-मोऽयम्' इति३॥ ४. 'संज्ञायां मेघनिदाघावदाघार्घाः' इति गणसूत्रस्वरूपम् ॥५. 'ङीपि' इति१.४॥ ६. तुलनीयोऽमरकोषः २।८८० ॥ ७. '-वौ' इति३ ।। ८. 'भाषा' इति१ ॥ ९. १.२.४प्रतिषु न दृश्यते ॥ १०. याज्ञवल्क्यस्मृत्याम् - "वासनस्थमनाख्याय हस्तेऽन्यस्य यदय॑ते । द्रव्यं तदोपनिधिकं प्रतिदेयं तथैव तत् ॥" इति दृश्यते, पृ.२२१ ॥ ११. '-स्तेषु' इति३॥ १२. द्र.अम.क्षीर. २।९।८१ ॥, पृ.२१८ ।। स्वोपज्ञटीका ३८७० ॥, पृ.१९२ ॥ १३. तुलनीयोऽमरकोषः २।९८१ ॥ १४. '-पि-' इति२ ॥ १५. इतोऽग्रे १प्रतौ 'स्य' इति दृश्यते ॥
Jain Education Intemational
Jain Education Intermational