Page Text
________________
३७८ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[मर्त्यकाण्डः-३ नमधीते असदध्येता । 'इङ् अध्ययने'(अ.आ.अ.), तृच् । सुप्ते यस्मिन्नुदेत्यर्कोऽस्तमेति च क्रमेण तौ ॥८५९॥ द्वे असदध्येतुः, अपठनशीलस्य वा ॥
अभ्युदिताऽभिनिर्मुक्तौ शाखारण्डोऽन्यशाखकः ॥८५७॥ १ शाखासु अन्यवेदशाखासु रमते शाखारण्डः ।
१ यस्मिन् सुप्तेऽर्क उदेति उदयाद्रिमौलिं गच्छति, 'रमु क्रीडायाम्'(भ्वा.आ.अ.), 'ञमन्ताड:'(उणा-१११)। सोऽभ्युदितमभ्युदयः सूर्यस्य, तद्योगादर्शआद्यच् अभ्युस्वशाखया रण्डो विरहित: शाखारण्ड इति वा । २ अन्याः दितः, भुक्ता ब्राह्मणा इत्यादिवत् । १ यस्मिन् सुप्ते निद्राणेशाखा अस्य अन्यशाखः । अर्शआद्यच् । ततः स्वार्थे ऽर्कोऽस्तमेति अस्ताचलं याति, स अभिनिर्मुक्तः । सर्वतो ४० कनि अन्यशाखकः । अत्र शाखाशब्द: पक्षान्तरे सन्तति- भावेन सामान्येन कर्मणा निर्निश्चयेन मुक्तोऽभिनिर्मुक्तः । विशेषार्थः । द्वे स्वशाखारहितविप्रस्य ॥८५७॥
"अभिभूय उदितोऽर्कोऽस्य सुप्तस्य अभ्युदितः । अभिभूय १० शस्त्राजीव: काण्डस्पृष्टः
निर्मुक्तोऽस्तमितोऽर्कोऽस्य सुप्तस्य अभिनिर्मुक्त:''[ अभि-, १ शस्त्रेण आयुधेन आजीवति शस्त्राजीवः । 'जीव स्वोपज्ञटीका-२८५९-८६०] इत्याचार्याः ॥ प्राणधारणे'(भ्वा.प.से.), अच् । २ स्पृष्टानि काण्डान्यनेन "सुप्ते यस्मिन्नस्तमेति सुप्ते यस्मिन्नुदेति च । काण्डस्पृष्टः । 'जातिकालसुखादिभ्यः परा निष्ठा वाच्या'(वा
अंशुमानभिनिर्मुक्ताभ्युदितौ तौ यथाक्रमम् ॥१॥" २।२।३६ ।।) । काण्डोऽधमः, स चासौ स्पृष्टश्चेति काण्डस्पृष्ट [अमरकोषः २७१५४-५५॥] इत्यमरः । क्रमेणैकैकम् ॥८५९॥ इति वा । द्वे शस्त्रजीविद्विजस्य ॥ __ गुरुहा नरकीलकः ।
वीरोज्झो न जुहोति यः ।
१वीरमग्निमुज्झति त्यजति वीरोज्झः, चवर्गतृतीय१ गुरुं हन्ति गुरुहा । २ नरेषु कीलक इव नर
चतुर्थान्तः । 'उज्झ त्यागे '(तु.प.से.), 'कर्मण्यण'३।२।१।।। ५० कीलकः । द्वे गुरुहन्तृद्विजस्य ॥ मलो देवादिपूजायामश्राद्धः
न जुहोत्यग्नौ हविःप्रक्षेपं न करोति, तस्यैकम् ॥
अग्निहोत्रच्छलाद् यात्रापरो वीरोपजीवकः॥८६०॥ १ मलते धारयति पापं मलः । 'मल धारणे'(भ्वा. आ.से.), अच् । मलमस्याऽस्तीति, अर्शआदित्वादच् वा । १ अग्निहोत्रच्छलादग्निरक्षणमिषात् यो याच्जापर: देवाधर्चनविषयेऽ श्राद्धः, श्रद्धावर्जित इत्यर्थः । एकं देवाद्यर्चायां प्रार्थनापरः, तस्यैकम् । वीरमग्निमुपजीवति वीरोपजीवकः । श्रद्धारहितस्य ॥
ण्वुल् ॥८६०॥ अथ मलिम्लुचः ॥८५८॥ सर
वीरविप्लावको जुह्वद्धनैः शुद्रसमाहृतैः । पञ्चयज्ञपरिभ्रष्टः १ मलिनं म्लोचति मलिम्लचः । 'म्लुच (म्लच)
१ शुद्रेभ्यः समाहृतैः कृतसङ्ग्रहै: जुह्वद्धनैः हयगतौ'(भ्वा.प.से.), मलविभुजादित्वात् कः ॥८५८॥ पञ्चभिः मानद्रव्यैः यो यात्रापरः, तस्यैकम् । वीरमग्निं विप्लावयते ब्रह्मदेवपितृभूतयज्ञैः परिभ्रष्टः पतितः पञ्चयज्ञपरिभ्रष्टः । एकं वीरविप्लावकः । 'प्लुङ् गतौ'(भ्वा.आ.अ.), हेतुमण्णिब्रह्मादिपञ्चयज्ञपरिभ्रष्टस्य ॥
जन्तात् ण्वुल् ॥ निषिद्धैकरुचिः खरुः ।। अथ षड्दर्शननामानि निरूपयन्नाह१ निषिद्धा एकत्र रुचिरनेन निषिद्धैकरुचिः । खनति खोरति खुरति वा चित्तं खरुः । 'खरुशङ्क पी(पा)युनीलङ्गलिगु'(उणा-३६) क्वन्ता निपात्यन्ते । एकमेक
१ स्यादिति विकल्पार्थेऽव्ययम्, स्याद् विकल्पितो वस्तुनि निषिद्धरुचिविप्रस्य |
__ वादः स्याद्वादः सदसन्नित्यानित्याभिलाप्यानभिलाप्यरूपः, तं
६०
३०
स्यात्
१. '-षणार्थः' इति३ ।। २. ४प्रतौ 'स्व-' इति न दृश्यते ॥ ३.'-वी' इति१.२ ।। ४. 'शस्त्रा-' इति४॥ ५. 'नल-' इति१.३.४ ।। ६. 'नल-' इति१.२.४ ।। ७. 'ब्रह्मा-' इति३.४ ॥ ८. १प्रतौ नास्ति ॥ ९. मुद्रितस्वोपज्ञटीकायां न दृश्यते ॥ १०. 'च' इत्यमरकोषे ॥ ११. 'उत्सर्गे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १२. '-तृ-' इति१.२ ॥ १३. 'शूद्रस्य' इति४ ॥ १४.'-दर्शननामान्याह' इति४॥ १५. '-ल्पेऽर्थे- ' इति३॥ १६.'-लाप्यरूपः' इति१.२.४ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |