Page Text
________________
३५६ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[मर्त्यकाण्डः-३ १दाम्यति डमरः । 'दमु उपशमे'(दि.प.से.), 'दमे- साधुः । “छलं तु स्खलिते व्याजे''[विश्वप्रकाशकोशः, ३० र्णिद्वेति दस्य ड:-'(हैमोणा-४०२)इत्यरः, तत्र । २ डयन्तेऽस्माद् लान्तवर्गः, थो-१०] इति महेश्वरः । "स्खलितं परस्य वदतः डिम्बः, पुंक्ली. । ३ विप्लवनं विप्लवः। 'प्लुङ् गतौ' स्वाभिमतार्थान्तरविकल्पोपपादनेन वचनविघातः, यथा(भ्वा.आ.अ.), 'ऋदोरप्'३।३१५७॥इत्यप् । त्रीणि विप्लव- 'छलं कूपो नवोदकः'''[ ]इति षड्दर्शनसमुच्चयः । द्वे स्य । 'लूटि' इति भाषा । आयुधं विना कलहनामान्यमूनि" 'भूलचूकवरांसु' इति ख्यातस्य ॥८०४॥ [] इत्यन्ये । 'वेढि' इति भाषा ॥ (शेषश्चात्र-"स्याच्छ्गाली
परापर्यभितो भूतो जितो भग्नः पराजितः । तु विप्लवे"[शेषनाममाला ३।१५३॥]) ॥८०३॥
१ परादिभ्यस्त्रिभ्यो भूतशब्दो योज्यः, तेन पराभूयते वैरनिर्यातनं वैरशुद्धिर्वैरप्रतिक्रिया ।।
स्म पराभूतः, परिभूतः, अभिभूतः । ४ (जीयते स्म १ यतेति धातुरुपकारापकारयोश्चरादि: निपूर्वः, ततो जितः । 'जि अभिभवे'(भ्वा.प.अ.), 'निष्ठा'३।२।१०२॥ इति १० ल्युटि निर्यातनम्, वैरस्य निर्यातनं वैरनिर्यातनम् । २ वैर- क्तः । ५ भज्यते स्म भग्नः । 'भो आमर्दने'(रु.प.अ.),
स्य ऋणस्येव शोधनं वैरशुद्धिः । ३ वैरस्य प्रतीकरणं . क्तः, 'ओदितश्च'८।२।४५ ॥ इति निष्ठानत्वम् । ६ पराजीयते ४० वैरप्रतीकार:( वैरप्रतिक्रिया)। भावे घब् । त्रीणि वैरभञ्जनस्य॥ स्म पराजितः । षट् पराजितस्य । 'जीतीया(हारेलो)' बलात्कारस्तु प्रसभं हठः |
इति भाषा ॥ १ "बलादिति निपातो हठार्थः''[अम.क्षीर.२।८।११०॥] इति स्वामी, तस्य करणं बलात्कारः । २
॥८०५॥ सभाशब्देनाऽत्र सभासाध्यो युक्तायुक्तविचारो लक्ष्यते, प्रगता १ परावृत्य अयते स्म पलायितः । परापूर्वः 'अय सभा विचारोऽस्मात् प्रसभम्, क्लीबेऽयम् । वैजयन्ती गतौ'(भ्वा.आ.से.), निष्ठा, 'आर्धधातुकस्य-'७।२।३५ ॥ तु-"प्रसभोऽस्त्री बलात्कारः ''[वैजयन्तीकोष३ ७।२०९ ॥] इत्यादिनेट्, 'उपसर्गस्यायतौ'८।२।१९ ॥इति लत्वम् । २ नश्यति
इति पुंस्यप्याह । "क्लीबे तु प्रसभं हठे"[ ]इति वोपा- स्म नष्टः । 'णर्श (णश) अदर्शने'(दि.प.से.), 'निष्ठा'३।२। २० लितः । ३ 'हठ प्लुतिसक्रुद्धयो: '(भ्वा.प.से.), सङ्घद्धः १०२॥ इति क्त:, 'व्रश्च-'८।२३६॥ इति षत्वम्, ष्टुत्वम् । ३
बलात्कारः, घबर्थे के हठः । मड्डा पियाणा एतौ देश्याम्, गृहीता दिक येन स गहीतदिक, शकारान्तोऽयम् । ४ तिरोधत्ते ५० यद्देशीमादिषु शब्देष्वनेकार्थेषु मड्डा बलकारे आणासु । मड्डा स्म तिरोहितः। 'डधाज धारणादौ'(ज.उ.अ.), क्तः, 'दधातेर्हिः । बलात्कारः आज्ञा च''[] इति तट्टीका । एकार्थेषु पादिषु ७४४२॥ इति धाजो हिरादेशः । चत्वारि नष्टस्य ॥८०५॥ "बलकारम्मि पिणाओं"[देसीसद्दसंगहो ६५११॥] इति ।
' जिताहवो जितकाशी
। त्रीणि हठस्य ॥
१ जितः आहवः सङ्ग्रामोऽनेन जिताहवः । २ अथ स्खलितं छलम् ॥८०४॥ जितेन काशते रोचते जितकाशी । 'काशृ दीप्तौ'(भ्वा.१ स्खलनं स्खलितम् । 'स्खल स्खलने'(भ्वा.- आ.से.), ग्रहादित्वाण्णिनिः । “ते बध्यमाना बलिभिर्दाप.से.), 'निष्ठा'३।२।१०२॥ इति क्तः । २ छ्यति मर्यादां नवैर्जितकाशिभिः"[ ]इति पुराणम् । येन सङ्ग्रामो जितछिनत्ति छलम् । 'छो छेदने'(दि.प.अ.), वृषादित्वात् कलचि स्तस्य द्वे ॥
१. हैमोणादिगणसूत्रे 'इति' इति न दृश्यते ॥ २. '-क्लीबः' इति३ ॥ ३. 'लू-' इति४॥ ४. '-मानीत्यन्ये' इति३॥ ५. कोष्ठान्तर्गतपाठः १.२.४प्रतिषु न दृश्यते ॥ ६. '-ऽयम्' इति ४प्रतौ नास्ति ॥ ७. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-३, २७।१०८॥, पृ.१४१॥, पदचन्द्रिका, भा-२, क्षत्रवर्गः, शूो-५६२, पृ.६४५ ॥, रामाश्रमी२।८।१०८॥, पृ.३९३ ॥ ८. 'हठ प्लुतिशङ्कबन्धनयोः' इति स्वामिमैत्रेयौ, 'हठ प्लुतिशठत्वयोः' इति सायणः ॥ ९. 'बला-' इति१॥ १०. 'पिठणा' इतिर, 'पियाणओ' इति३ ।। ११. तुलनीयोऽमरकोषः२।८।१०८॥ १२. '-विद्रावणे' इति४, 'स्खल चलने' इति स्वामी, 'खल स्खल सञ्चलने' इति मैत्रेयः, 'स्खल सञ्चलने' इति सायणः ॥ १३. 'बलन्तु' इति विश्वप्रकाशकोशे दृश्यते, तत्तु प्रमाद एव, पृ.१४९, श्री१०॥ १४. '-वरांसु' इति१, '-वरांसउ' इति४ ॥ १५. कोष्ठान्तर्गतपाठः ४प्रतौ नास्ति ॥ १६. 'भंजू' इति३.४॥ १७. 'इतीट्' इति४ ॥ १८. 'नश्' इति४॥ १९. 'गत्यर्थाकर्मक-' इत्यादिना कर्तरि क्तो युक्तः ॥ २०. ३प्रतौ नास्ति ॥ २१. 'काशति राजति' इति४॥ २२. 'तैः' इति३ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |