Page Text
________________
३५२ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[ मर्त्यकाण्डः-३ • स्तुतयः, तासामावली भोगावली । “वैतालिकाः स्फुट
युद्धं तु सङ्ख्यं कलिः । पदप्रकटार्थमुच्चैर्भोगावली कलगिरोऽवसरेषु पेठुः''[शिशुपालवधम्, सर्गः-५, थो-६७] इति माघः ॥७९५॥ सङ्ग्रामाहवसम्प्रहारसमरा जन्यं युदायोधनं ॥ प्राणः स्थाम तरः पराक्रमबलद्युम्नानि शौर्योजसी। संस्फोट: कलहो मृधं प्रहरणं संयद्रणो विग्रहः शुष्मं शुष्म च शक्तिरू सहसी
॥७९६॥ १ प्राणित्यनेन प्राणः । प्रपूर्वः 'अन प्राणने'(अ.- द्वन्द्वं समाघातसमाह्वयाभिप.से.), घत्रि । प्राणनं प्राण इति भावे घञ् वा । २ तिष्ठ
सम्पासंमर्दसमित्प्रीताः । त्यनेन स्थाम । 'ष्ठा गतिनिवृत्तौ'(भ्वा.प.अ.), 'आतो मनिप्क्वनिप्वनिपः'३।२७४ ।। इति मनिप्, ऊणादिको वा मनि
आम्कन्दनाजिप्रधनान्यनीक १० न्प्रत्ययः । ३ तरन्त्यनेन आपदं तरः, क्लीबलिङ्गावेतौ । 'त
प्लवनतरणयोः (भ्वा.प.से.), '-असुन्'(उणा-६२८)इत्य- मभ्यागमश्च प्रविदारणं च ॥७९७॥ ४० सुन् । ४ पराक्रम्यतेऽनेन पराक्रमः । 'हलश्च'३।३।१२१ ॥
समुदायः समुदयो रोटि: समितिसङ्गरौ । इति घञ्, 'नोदात्तोपदेश-'७।३।३४ ॥ इति वृद्धिनिषेधः । ५ । बलति प्राणित्यनेन बलम्, पुंक्ली. । 'बल प्राणने '(भ्वा.प.से.), घबर्थे कः । ६ दिवि मीयते द्युम्नम् । 'धुस(सु)निभ्यो
आक्रन्दः संयुगं च माङो डित् '(हैमोणा-२६६)इति नः । द्रविणमपि, द्रवत्यनेनाऽरिः द्रविणम् । 'द्रुदक्षिभ्यामिनन्'(उणा-२०८) । ७ १ ('युध्यतेऽत्र युद्धम्) । 'युध संप्रहारे'(दि.शूरस्य भावः शौर्यम्, ण्यत् । ८ ओषत्यरीननेति ओजः । आ.अ.), बाहुलकात् क्तः । २ संचक्षतेऽत्र सङ्ख्यम्,
'उष दाहे '(भ्वा.प.से.), 'उषेज(-) च'(है मोणा- पुंक्ली. । 'चक्षिङ् व्यक्तायां वाचि'(अ.आ.से.), संपूर्वोऽयं २० ९५९)इत्यसुन् । यद्वा 'उब्ज आर्जवे'(तु.प.से.), 'उब्जेर् [बलं] वधार्थः, 'समि ख्यः'३।२७॥ इति चक्षिङ : ख्याजादेशः ।
वलोपश्च'(उणा-६३१)इत्यसुन् वलोपे गुणश्च निपात्यत इति संख्याति कथयति शौर्य कातरत्वं वा । 'ख्या प्रकथने' वा । ओजसी, ओजांसि इत्यादि क्लीबे । ९ शुष्यत्यनेनाऽरिः (अ.प.अ.), 'आतोऽनुपसर्गे कः'३।२।३ ॥, 'आतो लोप इटि शुष्मम् । 'शुष शोषणे'(दि.प.अ.), 'अरिविविशिशुषिभ्यः च'६४।६४ ॥ इत्यालोपः । ३ कलन्ते स्पर्धमानाः शब्दायन्ते- ५० कित् (अविसिविसिशुषिभ्यः कित्) '(उणा-१४१)इति मन्, ऽत्रेति कलिः, पुंसि । 'कल शब्दसङ्ख्यानयोः '(भ्वा.आ.से.), अकारान्तोऽयम् । १०'-मनिन्'(उणा-५८४)इति मनिन्प्रत्यये 'कलेरि:'( )इति इः । कलति क्षिपति कातरान् वा । 'कल शुष्म इति नकारान्तम्, क्लीबे । ११ शक्नोत्यनया शक्तिः । पिल क्षेपे (चु.उ.से.), '-इन्'(उणा-५५७)इति इन् । ४ 'स्त्रियां क्तिन्'३।३।९४ ॥ १२ ऊर्जनम् ऊर्जः, पुंस्त्रीलिङ्गः । सङ्ग्रामणं सङ्ग्रामः । 'सङ्ग्राम युद्धे '(चु.उ.से.), ण्यन्ताद् 'ऊर्ज बलप्राणनयो: '(चु.उ.से.), भावे घञ् । ऊर्गपि । १३ भावे घञ् । ५ आहूयन्ते योद्धारोऽत्र आहवः । 'ह्वेञ्
सहते शत्रुमनेन सहः, क्लीबे । 'षह मर्षणे'(भ्वा.आ.से.), आह्वाने '(भ्वा.उ.अ.), 'आङि युद्धे '३।३।७३ ॥ अप्, ३० -असुन्'(उणा-६२८)। सहसी, सहांसि इत्यादि । "दण्डो- संप्रसारणं च । ६ सम्प्रहरन्ते परस्परं घ्नन्त्यत्र सम्प्रहारः । त्पला मुद्गपर्णी कुमारीनखभेषजे । सहा स्त्री, बले न।
अधिकरणे घञ् । ७ मरणं मरः, सह मरणेन वर्तते समरः । स्त्री''[ ]इति रभसोऽदन्तमपि । त्रयोदश पराक्रमस्य ॥ समिग्रते सङ्गटन्तेऽत्रेति वा । 'ऋ गतौ'(त.प.अ.), 'पंसि
१. ४प्रतौ नास्ति ॥ २. 'आतो मनिन्क्वनिब्वनिपश्च'३।२७४ ॥ इत्यष्टाध्याय्याम् ॥ ३. 'औ-' इति४॥ ४. 'बलते' इति१.२.३ ॥ ५. ३.४प्रत्यो स्ति ।। ६. '-पो' इति३ ॥ ७. ३प्रतौ नास्ति ॥ ८. 'निशि' इति३.४॥ ९. '-न्तः' इति३॥ १०. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, क्षत्रवर्गः, थो-५५६, पृ.६३८ ।, रामाश्रमी २८।१०२ ।।, पृ.३९१ ॥ ११. '-यकम्' इति४ ॥ १२. कोष्ठान्तर्गतपाठ: २प्रतौ नास्ति ॥ १३. '-क्ष्यते' इति३ ॥ १४. 'सम' इति३ ॥ १५. '-ख्यङ्' इति३ ॥ १६. 'इटि च' ४प्रतौ नास्ति ॥ १७. मैत्रेयसम्मतोऽयं धातुपाठः, 'कल किल पिल क्षेपे' इति स्वामी, 'कल विल क्षेपे' इति सायणः, -आक्षेपे' इति३ ॥ १८. 'हृञ् स्पर्धायां शब्दे च' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १९. 'आङ्' इति३ । २०. 'संप्रवदन्त्य-' इति४॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |