Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 349

१०
२०
३०
३०८
१ प्रजापते राज्ञोऽपत्यं प्राजापत्यः । 'दित्यदित्यादित्यपत्युत्तरपदाण्ण्यः '४।१।८५ ॥ यस्येति च ६ १४ ।१४८ ॥ इतीकारलोप:, 'तद्धितेष्वचामादेः ७ । २ । ११७ ॥ इति वृद्धिः । २ त्रयो वंशाः पृष्ठे पश्चिमप्रदेशेऽस्य त्रिपृष्ठः । शाकपार्थिवादिः । त्रीणि पृष्ठानि वंशा अस्येति वा । यत् श्रीहेमचन्द्राचार्याः
" दृष्ट्वा वंशत्रयं पृष्ठे त्रिपृष्ठ इति भूपतिः । नाम तस्याऽकरोत् सूनोरुत्सवेन महीयसा ॥१॥" [ त्रिषष्टिशलाकापुरुषचरितमहाकाव्यम्, पर्व - ४, सर्गः - १, श्री२३४ ] इति । द्वे त्रिपृष्ठस्य ॥
अथ द्विपृष्ठो ब्रह्मसम्भवः ।
१ द्वौ वंशौ पृष्ठे पश्चिमे प्रदेशेऽस्य द्विपृष्ठः । शाकपार्थिवादिः । २ ब्रह्मणो राज्ञः सम्भवति ब्रह्मसम्भवः । पचाद्यच् । द्वे द्विपृष्ठस्य ॥
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
स्वयम्भू रुद्रतनयः
१ स्वयं भवति स्वयम्भूः । क्विप् । २ रुद्रस्य राज्ञस्तनयो रुद्रतनयः । द्वे स्वयम्भूराज्ञः ॥ सोमभूः पुरुषोत्तमः ॥६९५॥
१ सोमाद् राज्ञो भवति सोमभूः क्वीबन्तः । २ पुरुषेषूत्तमः पुरुषोत्तमः । द्वे पुरुषोत्तमस्य ॥ ६९५ ॥
शैवः पुरुषसिंहः
१ शिवस्य राज्ञोऽपत्यं शैवः । 'शिवादिभ्योऽण्' ४ । १ । ११२ । । २ पुरुषेषु सिंहः पुरुषसिंहः । पुरुषः सिंह इवेति वा । — उपमेयमुपमितं व्याघ्रादिभिः सामान्याप्रयोगे' २ ।१ ५६ ॥ इति समासः । द्वे पुरुषसिंहस्य ||
अथ महाशिर॑स्समुद्भवः ।
स्यात् पुरुषपुण्डरीकः
१ महाशिरसो नृपतेः समुद्भवति महाशिरस्समुद्भवः । २ पुरुषेषु पुण्डरीको व्याघ्र इव पुरुषपुण्डरीकः । द्वे पुरुषपुण्डरीकस्य ॥
[ मर्त्यकाण्डः-३
१ दीयते स्म दत्तः । २ अग्निसिंहस्य नृपतेर्नन्दनः अग्निसिंहनन्दनः । द्वे दत्तस्य ॥ ६९६॥ नारायणो दाशरथिः
१ नराणां समूहो नारम्, नारमयते नारायण: । 'अय गतौ' (भ्वा.आ.से.), नन्द्यादित्वाद् ल्युः । २ दशरथस्याऽपत्यं दाशरथिः । द्वे नारायणस्य ॥
१ कृष्णवर्णत्वात् कृष्णः वसुदेवभूः । द्वे कृष्णस्य ॥
कृष्णस्तु वसुदेवभूः ।
। २ वसुदेवाद् नृपतेर्भवति
वासुदेवा अमी कृष्णा नव
१ अमी पूर्वोक्ताः प्राजापत्याद्याः कृष्णान्ता वासुदेवाः प्रोच्यन्ते । कृष्णा वर्णेन, श्यामा इत्यर्थः । नवेति नवसङ्ख्याकाः ॥ शुक्ला बाम ॥६९७॥
१ तुरत्र विशेषे, अमी वक्ष्यमाणा नवेत्येव, बलमस्त्येषां बलाः । 'अर्शआदिभ्योऽच् '५ ।२ ।१२७ ॥ । बलदेवैकदेशा बलाः, बलदेवा इत्यर्थः । शुक्ला वर्णेन ॥ ६९७ ॥ अथ तान् क्रमेणाऽऽह
दत्तोऽग्निसिंहेनन्दनः ॥६९६॥
१. अष्टाध्याय्यां सूत्रे 'उपमेयम्' इति न दृश्यते ॥ २. 'दास' इति ॥ ३. 'दस-' इति३ । ४. 'कृष्णवर्ण:' इति ॥ ५. 'प्रा-' इति४ ॥
अचलो विजयो भद्रः सुप्रभश्च सुदर्शनः । आनन्दो नन्दनः पद्मो रामः
9
१ न चलति सत्त्वाद् अचलः । 'चल चलने' ५० (भ्वा.प.से.), अच् । २ विशेषेण जयत्यभिभवत्यरीन् विजयः । 'जि अभिभवे' (भ्वा.प.अ.), अच् । ३ भद्रयुक्तत्वाद् भद्रः । ४ शोभना प्रभाऽस्य सुप्रभः । ५ शोभनं दर्शनमस्य सुदर्शनः । ६ आनन्दयति सज्जनानिति आनन्दः । 'टुणदि(टुनदि) समृद्धौ' (भ्वा.प.से.), अच् । ७ नन्दय नन्दनः । नन्द्यादित्वाद् ल्युः । ८ [ पद्यते पद्मः ] । ९ रमते रामः । 'रमु क्रीडायाम् ' (भ्वा.आ.अ.), ज्वलादित्वाण्णः । एते यथाक्रमं त्रिपृष्ठादिवासुदेवानामग्रजाः प्रजापत्यादिसम्भवाः । अचलादिनवबलदेवस्य नामानि ॥
For Private Personal Use Only
४०
विष्णुद्विषस्त्वमी ॥ ६९८ ॥