Page Text
________________
३०३
प्रतिग्राहः
४०
६८१-६८४ ]
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता १ तलत्यस्मिन् तल्पम्, पुंक्ली. । "पुंसि"[ ]इति उपबृह्यत उद्यम्यते शिरोऽत्रेति, अधिकरणे घजि उपबहः । भट्टिः ।
त्रीणि 'ओसीसुं' इति ख्यातस्य ॥ "तास्तया तर्जिताः सर्वा मुखैर्भीमा यथागतम् ।
पाले पतद्ग्रहः ॥६८३॥ ययुः सुषुप्सवस्तल्या (तल्पान्) भीमैर्वचनकर्मभिः ॥१॥" [भट्टिकाव्यम्, सर्गः-८, श्री-१०१]इति । अमरस्तु-"तल्पं
१ पाल्यते पालः, पुंसि । "पालोऽस्त्री"[वैजयन्तीशय्याट्टदारेषु''[अमरकोषः३।३।१३१॥] इति क्लीबमाह। 'तल
कोष:४।३।१६०॥] इति तु वैजयन्ती । २ गृह्यतेऽनेन ग्रहः, प्रतिष्ठायाम्'(भ्वा.प.से.), 'खष्पशिल्पशष्पबाष्परूपतर्पतल्पा:'
'ग्रहवृदृ-'३।३।५८॥ इत्यपि, पततो ग्रहः पतद्ग्रहः । घनि (उणा-३०८)इति सूत्रेण साधुः । तृप्यन्त्यत्रेति वा, अनेनैव
पतद्ग्राहोऽपि॥६८३॥ ३ प्रतिगृह्णाति चर्चितद्रव्यं प्रतिग्रहः । सूत्रेण साधुः। २ शय्यतेऽत्रेति शय्या। 'शीङ् स्वप्ने'(अ.आ.से.),
'ग्रहवृदृ-'३।३।५८॥ इत्यप् । ज्वलादित्वाण्णे प्रतिग्राहः अपि । १० 'संज्ञायां समजनिषदनिपतमनविदषुशीभृत्रिणः'३।३।९९॥
त्रीणि पित्तलादिमयताम्बूलादिप्रक्षेपणभाण्डस्य ॥ इति क्यप्, (''अयङ् यि क्ङिति'७।४।२२॥ इत्ययङ्), टाप् । ३ शय्यतेऽत्रेति शयनीयम् । 'कृत्यल्युटो बहुलम्'३।३।१३३॥
मकुरात्मदर्शाऽऽदर्शास्तु दर्पणे । इत्यधिकरणेऽनीयर् । ४ शय्यतेऽत्रेति शयनम् । ५ तल्यतेऽत्रेति १ मते मण्डयति मकुरः । 'मकि मण्डने'(भ्वा.तलिनम् । 'तल प्रतिष्ठायाम्'(भ्वा.प.से.), बाहुलकाद् 'वेपि- आ.से.). 'मकरदर्दरौ'(उणा-४०)इति करनलोपौ. पञ्चमतह्योर्हस्वश्च'(उणा-२१०)इतीनन् । पञ्च सामान्येन शय्यामात्र- स्वरमध्येः । मुञ्चति ज्योतिरिति मुकुरः, द्वयुकारवांश्च । 'मुल्लू स्य । 'सउडितलाऊ पथरणां' इति भाषा ॥६८२॥ मोक्षणे'(तु.उ.अ.), कुरचि साधुः। "मङ्करः''[ ]इति स्वामी। मञ्चमञ्चकपर्यङ्कपल्यङ्काः खट्वया समाः ।
२ आत्मा दृश्यतेऽनेन आत्मदर्शः । दृशः करणे घञ् । ३
आदृश्यते रूपमत्रेति आदर्शः । 'हलच'३।३।१२१ ॥ इत्यधि१मच्यते(मञ्च्यते) धार्यतेऽनेन मञ्चः, पुंक्ली. ।
करणे घञ् । ४ दर्पयति हर्षयति दर्पणः । 'हप हर्षण'मचि धारणेच्छा(-णोच्छ्राय-) पूजनेषु'(भ्वा.आ.से.), करणे
मोचनयो:'(दि.प.अ.), णिजन्त:, नन्द्यादित्वाद् ल्युः, 'अट्२० घञ्। मञ्चतीति पचाद्यच् वा । २ स्वार्थे कनि मञ्चकः,
कुप्वा-'८।४।२॥ आदिना णत्वम् । चत्वारि दर्पणस्य ॥ पुंक्ली. । ३-४ परि सर्वतो भावेनाऽब्यते चिह्नयतेऽयमिति,
स्याद् वेत्रासनमासन्दी कर्मणि घञ्, 'परेश्च घाङ्कयोः'८।२।२२॥ इति वा लत्वम पर्यङ्क, पल्यङ्कः । ५ खट्यत आकाक्ष्यते शयनार्थिभिरिति १ वेत्रलताघटितमासनं वेत्रासनम् । २ एत्य आसीखट्वा । 'खट आकाङ्क्षायाम् '(भ्वा.प.से.), 'अशिखटि- दन्त्यस्याम् आसन्दी । पृषोदरादिः, गौरादिः । “आसन्दी विशिभ्यः क्व :'(उणा- )इति क्वप्रत्ययः, ततष्टाप् । पञ्च पुंस्त्रीलिङ्गः"[ ]इति हलायुधटीका । आसन्दः आङोऽभावे मञ्चकस्य ॥
सन्दोऽपि । द्वे वेत्रासनस्य । 'कदीला सांगूओं' इति भाषा ॥ उच्छीर्षकमुपाद् धानबौं
विष्टरः पीठमासनम् ॥६८४॥ १ उदुपरि शीर्षमस्य उच्छीर्षकम् । २-३ उप
१ विस्तृणाति भुवं विष्टरः, पुंक्ली.। 'स्तृञ् आच्छाशब्दाद् धानबहौं योज्यौ । उपधीयते आरोप्यते शिरोऽत्रेति दने'(व्या.उ.से.), 'वृक्षाच्छादनयो(वृक्षासनयो)विष्टर:'८।३।। ३० उपधानम् । 'डुधाञ् धारणादौ '(जु.उ.अ.), अधिकरणे ल्युट्। ९३ ॥ इति साधुः । २ पीयत उपवेशनेनाऽन्तर्धीयते पीठम्,
१. 'भट्टः' इति१॥ २. 'तल्पं' इति भट्टिकाव्ये ॥ ३. 'पर्पतल्पाः' इत्युणादिगणे ॥ ४. कोष्ठान्तर्गतपाठः १.३प्रत्योर्न दृश्यते ॥ ५. 'इतीनन्' इति१.२.४ ॥ ६. '-रणा' इति३॥ ७. 'अशुषिलटिकणिखटिविशिभ्यः क्वन्'(उणा-१४९)इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ ८. 'वालो-' इति वैजयन्तीकोषे, ४।३।१६०॥, पृ.१२६ ॥ ९. 'मुकु-' इति मुद्रितमूलम्, स्वोपज्ञटीकाऽपि तमाश्रित्यैव ॥ १०. 'मङ्कयति' इति३, 'मङ्कति' इति२॥ ११. '-ध्यं' इति१ ॥ १२. अम.क्षीरस्वामिकृतटीकायाम् "मक्यते मण्ड्यतेऽनेन मु(म)कुरः" इति दृश्यते, २६।१४०॥, पृ.१६२ ॥ १३. १.२प्रत्योर्नास्ति ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |