Page Text
________________
२७८ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[मर्त्यकाण्ड:-३ उक्ताः सप्तधातवः, यन्मते दशधातवस्तन्मतेऽष्टमधातुमाह- चर्मणि पत्रके''["]इति धरणिकोषः । २ छ्यन्त्येनां छविः,
लोम रोम तहम् । स्त्रीलिङ्गः । 'छो छदने'(दि.प.अ.), 'कृविघृष्वि-'(उणा१-२ शिरसोऽन्यत्र रोहति लोम, क्लीबे । एवं ४९६)इति साधुः । ३ छाद्यते रुधिराद्यनया छादनी । 'छद रोम । उभयत्र 'रुह जन्मनि प्रादुर्भावे च'(भ्वा.प.अ.), अपवारणे' (चु.उ.से.)ण्यन्तादस्मात् करणे ल्युट्। ४ कृत्यतेऽसौ ३० 'नामन्-सामन्(सीमन्)-स्तोमन्-होमन्-रोमन्-लोमन्-व्योमन्- कृत्तिः । कृती छेदने '(तु.प.से.), 'स्त्रिया क्तिन्'३३९४॥॥५ विधर्मन्-पाप्मन्-व्येमन्-साधर्वः'(उणा-५९०)इति साधुः । चरत्यनेन चर्म, क्लीबे । 'चर गतौ'(भ्वा.प.से.), '-मनिन्' कपिरिका(कपिलिका)दित्वाद् लत्वं वा । ३ तन्वां रोहति (उणा-५८४) इति मनिन् । ६ अजति गच्छति तदिति अजिनम् तनुरुहम् । मूलविभुजादित्वात कः । हस्वान्तोपपदोऽप्ययम। ।'अज गतौ क्षेपणे चं'(भ्वा.प.से.), 'अजेरज-(-ज)
"व्यानशे तनुरुहाण्यपि हर्षः''[शिशुपालवधम, सर्गः-१०. श्रो- च'(उणा-२०६)इतीनन (इतीनच), अजादेशश्च १० ५०] इति माघः । यौगिकत्वादङ्गरुहादयोऽपि । "विह- 'अजेय॑घजपो:२४५६॥ इति प्राप्तिबाधनार्थम् । ७ असृजो
ङ्गराजाङ्गरुहैरिवायतैः"[शिशुपालवधम्, सर्ग:-१, शो-७] रक्तस्य धरा असृग्धरा । असृग् वृणोतीति पचाद्यचि असृग्वरा"[ इति माघः । क्लीबेऽयम् । पुंस्यपि केचिन्मन्यन्ते । त्रीणि ]इति तु सर्वधरः । अमरस्तु-"अजिनं चर्म:(चर्म) कृत्ति: रोम्णः । शेषश्चात्र-"रोमणि तु त्वग्मलं वालपत्रकः कृपजो स्त्री"[अमरकोषः २७।४६ ॥] इति कृत्त्यादीन् त्रीन् मृगयोनित्वात् मांसनिर्यासः परित्राणम्"[शेषनाममाला३।१२९ ॥]॥
पृथगाह । अत एव मृगाः "अजिनयोनयः" [अमरकोषः२५८- ४०
९॥] इत्युक्ताः । वाचस्पतिरपिअथ नवमं धातुमाह
"तत्राजिनं मृगयोनिर्मूगाश्च प्रियकादयः । त्वक् च्छविश्छांदनी कृत्तिश्चर्माऽजिनमसृग्धरा
मृगप्रकरणे ते च प्रोक्ता अजिनयोनयः ॥१॥" ॥६३०॥
["] इत्याह । तेन कृत्त्यादीनि त्रीणि मगचर्मनामानि । सप्त १ त्वचति संवृणोति देहं त्वक् । 'त्वच संवरणे'
चर्मणः ॥६३०॥ (तु.प.से.), क्विप् । तनोति वा । 'तनेड्र्वच '(हैमोणा-८७२) २० इति ड्वच् । त्वचोऽपि । यन्महेश्वर:-"त्वचि त्वच:"[] | तथा
__ अथ दशमं धातुमाहप्रक्रियाकौमुद्याम्-"त्वचं गृह्णाति त्वचयति''[ ]इत्यत्र प्रासाद- वस्नसा तु स्नसा स्नायुः कृता व्याख्यातम्-"अकारान्तस्त्वचशब्दोऽयम्, 'सप्यापपाश- १ वसां न्यस्यति निक्षिपति' वस्नसा । वस्ते '३।१।२५ ॥ इति सूत्रेऽदन्तग्रहणात्"[प्रक्रियाकौमुदी, भा-२, आच्छादयति कायं वा । पृषोदरादिः । यद्वा वस्ते शरीरमाच्छा(उत्तरार्धः), सुब्धातुप्रक्रिया, 'मुण्डमिश्रशूक्ष्ण-'३।१।२१॥ इत्यत्र दयति, नकि प्रत्यये" वस्नं चर्म, तदसति गच्छति । 'अस ५० प्रासादटीका] इति । "त्वचशब्दस्त्वपर्याय:" [सिद्धहेमबृहवृत्तिः गत्यादौ'(भ्वा.उ.से.), मूलविभुजादित्वात् के, शकन्ध्वादित्वात् ३।४।४२]इति हेमबृहद्वृत्तावपि । "त्वक्त्वचचोचशब्दाः स्युर्वल्के पररूपत्वे वा वस्नसा । २ स्नस्यति निरस्यति स्नसा । 'स्नस
१. 'रुह बीजजन्मनि 'इति क्षीरतरङ्गिणी, 'रुह जन्मनि प्रादुर्भावे' इति धातुप्रदीपः, 'रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भाव च' मा.धातुवृत्तिः ॥ २. 'नामन्सीमन्व्योमन्रोमन्लोमन्पाप्मन्धामन्' इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ ३. 'माधवः' इति४॥ ४. '-तेः' इति३॥ ५. 'रोमाणि' इति २॥ ६. '-दिनी' इति१ ।। ७. '-राः' इति ३॥ ८. 'तनोतेड्वच्' इति३.४, 'तेनोतेरनश्च व:'(उणा-२२१)इति सूत्रसत्त्वादिदं मन्दम् ॥ ९. महेश्वरकृतप्रकाशकोशे न दृश्यते ॥ १०. 'सत्यापपाश-' ३।१।२५ ॥ इत्यस्य स्थाने प्रासादटीकायां 'त्वचेति' इत्येव दृश्यते ॥ ११. सिद्धहेमबृहद्वृत्तौ 'त्वचशब्दोऽकारान्तस्त्वक्पर्यायः' इति दृश्यते, ३४॥४२॥, भा-२, पृ.५७॥ १२. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, श्री-३२०, पृ.४०० ॥, रामाश्रमी २६.६२॥, पृ.२८७ ॥ १३. 'छादिनी' इति१.३.४ ॥ १४. 'कृतिः' इति३.४॥ १५. 'अजन्ति' इति२.३, 'अंजति' इति४॥ १६. 'गच्छन्ति' इति३॥ १७. 'असु' इति१, 'अक्ष' इतिर, 'अजि' इति३॥ १८. १.२नास्ति ॥ १९. १.२.४प्रतिषु नास्ति ॥, 'अज गतिक्षेपणयोः' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ २०. 'कृतिः' इति३॥ २१. द्र. स्वोपज्ञटीका ३६३१॥, पृ.१४२ ॥ २२. 'वसा' इति४ ॥ २३. '-प्यति' इति३॥ २४. 'धापवस्यज्यतिभ्यो न:'(उणा-२८६)इत्यनेन नप्रत्ययो बोध्यः ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |