Page Text
________________
५८३-५८७] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
२५९ सुधास्रवा घण्टिका च लम्बिका गलशुण्डिका १ न वटते (वण्टयति) [न] विभागं याति अवटुः,
५८५॥ पुंस्त्रीलिङ्गः । नपूर्वाद् 'वट(वटि) विभाजने'( ) अतो १ सुधाममृतं स्रवति सुधास्त्रवा, दन्त्यमध्या । 'सु 'भृमृ[शी]त-'(उणा-७)इत्यादिना उः । २ घटेश्चौरादिकात् प्रश्रवणे'(भ्वा.प.अ.), अच् । २ घण्टाप्रतिकतिः घण्टिका। कर्तर्यपि टापि घाटा । जन्त्यस्यां हिंस्रा इति पृषोदरादिर्वा । 'इवे प्रतिकृतौ'५३९६॥ इति कः, 'केऽण:७४।१३ ॥ इति ३ कृकं कण्ठमटति कृकाटिका । 'अट गतौ'(भ्वा.प.से.), हुस्वत्वम्, 'प्रत्ययस्थात्-'७।३४॥ इतीत्वम् । ३ लम्बते ण्वुल् । त्रीणि ग्रीवापश्चाद्भागस्य । 'मांकडी' इति भाषा । लम्बिका । 'लबिङ् शब्दे '(भ्वा.आ.से.), ण्वुल् । ४ गलस्य "शिरःपीठम्''[शेषनाममाला ३।१२४॥]शैषि शुण्डा इव गलशुण्डिका । चत्वारि गलशुण्ड्याः । 'घांटी''
कृकस्तु कन्धरामध्यम् इति भाषा ॥५८५॥
१ क्रियतेऽसौ कृकः। 'डुकृञ् करणे'(त्र्या.उ.अ.), १० कन्धरा धमनिर्णीवा शिरोधिश्च शिरोधरा ।
'कृदाधारार्चिकलिभ्यः कन्'(उणा-३२०), बाहुलकात् कलोप- ४० १ कं शिरो धारयति कन्धरा। धृञ् धारणे'(भ्वा.- गुणयोरभावः । ग्रीवामध्यस्यैकम् । 'मालि' इति भाषा ॥ उ.अ.), णिजन्तः, 'संज्ञायां भृतृवृजिधारि-'३।२।४६ ॥ इत्या
कृकपार्टी" तु वीतनौ । दिना खच्, 'खचि हुस्व:'६।४।९४॥ इति हुस्वत्वम्, टाप् । २ धम्यतेऽनया धमनिः, स्त्रीलिङ्गः । 'धम ध्वाने '[सौत्र:],
१ कृकस्य 'नालि' इति प्रसिद्धस्य ग्रीवामध्यस्य 'अर्तिसृधृधमिभ्यश्च '(उणा-२५९)इत्यनिः । ३ गिरन्त्यनया
पाश्वौं निकटौ वीतनौ, उच्येत इत्यन्वयः । वेति गच्छत्यगृणाति गिरति गृध्नाति वा ग्रीवा । 'पूर्वजिह्वाग्रीवा-'(उणा
नयोरपात इति वीतनौ । 'वी गत्यादौ'(अ.प.अ.), 'वीपति१५२)इति वन्प्रत्ययः, अचः पर ईकारः, गुणेडागमाभावे यणा
भ्यां तनन्'(उणा-४३०)इति तनन्, बाहुलकादगुणत्वं च । देशे च टापि ग्रीवा । उल्वादिव[-] प्रत्यये पूर्ववत् ग्रीवेति
पार्श्वशब्दो निकटार्थः क्लीबे, ततः क्लीबलिङ्गप्रथमाद्विवा । ४ शिरो धीयतेऽस्यां शिरोधिः, स्त्रियाम् । 'डुधाञ्।
वचनं समीचीनम्, पुंलिङ्गप्रथमाद्विवचनं तु लेखकदोषाद् २० धारणादौ'(जु.उ.अ.), 'कर्मण्यधिकरणे च'३३९३ ॥इति किः, से
ज्ञेयम् । एकं नालिपार्श्वयोः ॥ 'आतो लोपः-'६।४।६४॥ । "शिरो धत्ते शिरोधिः [ग्रीवा], ग्रीवाधमन्यौ प्राग् नीले बाहुलकात् कर्तरि किः''[मा.धातुवृत्तिः, जुहोत्यादिः, धातुसं
१ग्रीवाया धमन्यौ, प्रागित्यव्ययम, ग्रीवायाः पूर्व१७] इति माधवः । ५ शिरो धारयति शिरोधरा । 'संज्ञायां
__ भागौ नीले, उच्येत इत्यन्वयः । नीलवर्णत्वान्नीले । एकं भृत-'३।२।४६॥ इत्यादिना खच्, 'खचि हूस्व:'६।४।९४॥,
ग्रीवायाः पूर्वभागनाड्योः ॥ टाप । पञ्च ग्रीवायाः । 'गाबडि' इति भाषा ॥
पश्चान्मन्ये कलम्बिके ॥५८७॥ सा त्रिरेखा कम्बुग्रीवा
१ मन्यतेऽनयोरपान इति मन्ये, स्त्रियाम् । 'मनु १सा ग्रीवा तिसभी रेखाभिरङ्किता कम्ब्वाकृतिः ग्रीवा (मन) जाने'(दि.आ.अ.), 'संज्ञायां समजनिषदनिपत-' कम्बग्रीवा । "रेखात्रयाङ्कितग्रीवा कम्बुग्रीवेति कथ्यते''[हला- ३३९९॥ इति क्यप् । यद्वाग्भटःयुधकोश:२।५१७॥]इति हलायुधः ॥
"कण्ठनाडीमुभयतः शिरो(सिरा) हनुसमाश्रयाः । अवटुर्घाटा कृकोटिको ॥५८६॥ चतस्रस्तासु नीले द्वे मन्ये द्वे मर्मणी स्मृते ॥१॥" १. 'गतौ' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ २. 'कन्' इति३॥ ३. 'रबि लबि अबि शब्दे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ४. 'घाती' इति ३॥ ५. 'अर्तिसृधृधम्यम्यश्यवितृभ्योऽनि:'(उणा-२५९)इत्युणादिगणे ॥ ६. 'गृह्णाति' इति३॥ ७. 'ग्रनाति' इति ४॥ ८. 'शेवयह्वजिह्वाग्रीवाऽऽप्वामीवा: '(उणा१५२)इत्युणादिगणे ॥ ९. 'ख्यातायाः' इति१॥ १०. '-ङ्किता' इति हलायुधे ॥ ११. तुलनीयोऽमरकोषः २।६८८॥ १२. '-टी' इति १॥ १३. '-' इति ४॥ १४. '-नयोः प्रपात' इति४॥
Jain Education Interational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |