Page Text
________________
२५६ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[मर्त्यकाण्डः-३ कूर्च कूर्प भ्रुवोर्मध्ये
नअकृत्या, क्लीबलिङ्गोऽयम् । वाचस्पतिस्तु-"नक्रो नासा ३० १-२ नासोपरि भ्रुवोर्मध्यं कूर्चम्, कूप॑ च । कीर्यते
विकूणिका"[]इति पुंस्याह । ८ नृत्यति पवनोऽत्र नर्कुटम्। कूर्चम्, पुंक्ली. । ['कूर्चचूर्च-'(हैमोणा-११३)इति चे निपा-
ना 'नर्कुट-कुक्कुर्ट-'(हैमोणा-१५५)इत्युटे निपात्यते, स्वार्थे कनि
नकुट-कुक्कुट- (ह त्यते । कीर्यते कूर्पम्, पुंक्ली. । 'क विक्षेपे'(त.प.से.) नर्कुटकम् । ९ शिवत्यवश्यं शिङ्गिनी । 'शिघि आघ्राणे' 'कृशप(स)भ्य ऊर्चान्तस्य'(हैमोणा-२९८)इति पः, ऊर्चा
(भ्वा.प.से.), आवश्यके णिनिः, 'ऋन्नेभ्यो ङीप्'४।१।५।। न्तादेशः । द्वे भ्रूमध्यस्य ॥
नव नासिकायाः । शेषश्चात्र-"नासा तु गन्धहृत्, नसा गन्धवहाँ
नस्या नासियों गन्धनालिका"[शेषनाममाला ३११२१॥] ॥ १ पच्यते विस्तीर्यते पक्ष्म, पुंक्ली. । 'पचि
ओष्ठोऽधरो रदच्छदः । विस्तारे'( ), 'सात्मन्नात्मन्- '(हैमोणा-९१६)इति मनि दन्तवस्त्रं च १० निपात्यते । नेत्रस्य रोम नेत्ररोम, तत्र । 'पापणि' इति भाषा, १ उष्यते दह्यते कट्वम्लोष्णाद्याहारेण ओष्ठः । 'उष तस्य नाम्नी द्वे ॥
दाहे '(भ्वा.प.से.), 'उषिकुषिगार्तिभ्यस्थन्'(उणा-१६१), 'पुग- ४० गन्धज्ञा नासिका नासा घ्राणं घोणा विकूणिका
न्तलघूपधस्य-७३।८६ ॥ इति गुणः, ष्टुत्वम् । उपरिवर्त्यधोवर्ती
चोष्ठः । "मां विवक्षुरसि किं चलदोष्ठः"["] इति प्रयोगाद् ॥५८०॥
उत्तरोष्ठ अधरोष्ठ इत्यतोऽपि । २ अधरः अप्येवं, धरतीति नक्रं नर्कुटकं शिङ्घिनी
धरः, न धरः अधरः, न किञ्चिद्धर्तुं शक्नोतीत्यर्थः । ३ रदा १ गन्धं जानातीति गन्धज्ञा । 'इगुपधज्ञा-'३।१।- दन्ताः छाद्यन्तेऽनेनेति रदच्छदः । 'छद अपवारणे'(चु.उ.से.), १३५॥ इति कः । २ नस्यते कुटिलीक्रियते नासिका । नासत 'पुंसि संज्ञायाम्-'३३।११८॥ इति घः, 'छादेर्धेऽद्युपसर्गस्य-' इति वा । 'णस कौटिल्ये '(भ्वा.आ.से.), 'णासृङ् शब्दे' ६।४।९६ ॥ इति हुस्वत्वम् । ४ दन्तानां छादनसामर्थ्याद् वस्त्र(भ्वा.आ.से.) अतो वा, ण्वुल्, टाप्, 'प्रत्ययस्थात्-७।३।- मिव दन्तवस्त्रम्, पुंक्ली. । चत्वारि ओष्ठस्य । शेषश्चात्र
४४॥ इतीत्वम् । यद्वा नासाशब्दात् संज्ञायां कनि, 'केऽणः' "ओष्ठे तु दशनोच्छिष्टो रसालेपी च वाग्दलम"[शेषनाममाला २० ७४।१३।। इति इस्वत्वे, 'प्रत्ययस्थात्-'७।३।४४॥ इतीत्वे नासिका । ३ नासते शब्दायते नासा । 'णासृ शब्दे'
तत्प्रान्तौ सृक्कणी (भ्वा.आ.से.), पचाद्यच् । ४ जिघ्रत्यनेन घ्राणम्, क्लीबे । 'घ्रा गन्धोपादाने'(भ्वा.प.अ.), करणे ल्युट् । ५ घुणति भ्रमति
१ तस्यौष्ठस्य प्रान्तौ तत्प्रान्तौ वामदक्षिणावन्तौ गन्धार्थं घोणा । 'घुण भ्रमणे'(भ्वा.प.से.), अच ।६ सृक्कणी । 'ओष्ठस्य' इति जातावेकवचनम् । सृजतो लालाविकूणयते विकूणिका । 'कूणङ् सङ्कोचने '(चु.उ.से.), ण्वुल
मिति सृक्कणी । 'सृज विसर्गे'(तु.प.से.), बाहुलकात् 'श्वन्नु॥५८०॥ ७ न क्रामति वायुरस्मिन् नक्रम् । 'क्रमु पाद- क्षन्-'(उणा-१५७)इत्यादिना निपातितः । "सृक्कणी क्लीबे" विक्षेपे'(भ्वा.प.से.), 'नत्रः क्रमिगमि-'(हैमोणा-४) इति डः। []इति सुभूतिः । “प्रान्तावोष्ठस्य सृक्कणी"[ ]इति क्लीब"डोऽन्यत्रापि दृश्यते'( )इति ड:"[मा.धातुवृत्तिः, भ्वादिः, काण्डेऽमरदत्तश्च । " महासृक्कापशोभितो नृसिंहनखाग्रवत्" धातुसं-३१०]इति माधवः । 'नभ्राण्नपात्-'६।३।७५॥इत्यादिना [ ] इति लताश्रूषात् कद्वयम् । "स्मितस्य संभावय सृक्वणा १. '-ध्ये' इति१॥ २. 'पचि व्यक्तीकरणे' इति, 'पचि विस्तारवचने' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ३. 'भापणि' इति३॥ ४. 'जानाति' इति१.२॥ ५. '-धेति' इति१॥ ६. 'डकारानुबन्धोऽनावश्यकः ॥ ७. 'सङ्कोचे' इति१.२॥ ८. 'क्लीब' इत्येव३॥ ९. द्र. स्वोपज्ञटीका ३।५८१॥, पृ.१३१॥ १०. '-कुर्कुट- 'इति२.३॥ ११. '-वाहा' इति४॥ १२. २प्रतौ नास्ति, 'नासिक्यं' इति शेषनाममालास्वोपज्ञटीकयोः ॥ १३. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, श्रो-३४८, पृ.४३३॥, तत्र 'किञ्चिच्च-' इति दृश्यते ॥ १४. 'धरति' इति३॥ १५. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, श्रो-३४९, पृ.४३६ ॥ १६. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, श्रो-३४९, पृ.४३६ ॥, रामाश्रमी २६९१॥, पृ.३०२॥ १७. 'क्लीबे' इति१॥ १८. '-श्रूष्मा-' इति३.'-विशेषा-'इति४॥
मात-७
४४॥ इतीत्वे
३१२२॥] ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |