________________
२५४
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[मर्त्यकाण्ड:-३ शष्कुली, कर्णपत्रिकेत्यर्पि, कर्णपर्यन्तश्च । द्वे कर्णपर्पट्याः। नयनम् । करणे ल्युट । ६ दृश्यतेऽनया दृष्टिः । 'दृशिर् ३० 'कनफटा' इति भाषा ॥
प्रेक्षणे'(भ्वा.प.अ.), 'क्तिन्नपीष्यते '(वा-३।३।९३ ॥) इति
स्त्रियां क्तिन् । ७ अम्बते अम्बकम् । 'अबिङ् शब्दने' पालिस्तु कर्णलतिका
(भ्वा.आ.से.) । ८ लोच्यतेऽनेनेति लोचनम् । 'लोचू दर्शने' १ पाल्यते पालिः, स्त्रीलिङ्गः । 'पाल रक्षणे' (भ्वा.आ.से.), करणे ल्युटि । विलोचनमपि । ९ दृश्यतेऽ(चु.उ.से.), णिजन्तः, 'अच इ:'(उणा-५७८)इति इ: । २ नेनेति दर्शनम् । करणे ल्युट् । १० पश्यति, दृश्यतेऽनया कर्णस्य लतेव कर्णलता, सैव कर्णलतिका । कर्णलताऽपि। वा हक्, स्त्रीलिङ्गः । संपदादित्वात् क्विप्, 'क्विन्प्रत्ययो द्वे कर्णपाल्याः । शेषश्चात्र-"कर्णप्रान्तस्तु धारा स्यात् कर्णमूलं यस्मात् दृष्टः' इति पक्षे 'क्विन्प्रन्त्ययस्य कु:'८।२।६२॥ इति तु शीलकम्''[शेषनाममाला ३।१२०॥ ॥
- कुत्वम् । दश नेत्रस्य । शेषश्चात्र-"रूपग्रहो देवदीपः ॥" शङ्खो भालश्रवोऽन्तरे ॥५७४॥
तत्तारा तु कनीनिका ॥५७५॥ १ शाम्यन्त्यत्राऽऽहते प्राणा इति शङ्खः, पुंक्ली. । १ तस्य नेत्रस्य, तारयति तमः तारा, पुंस्त्री । 'तृ ४० 'शमु उपशमे'(दि.प.से.), 'शमिमनिभ्यां खं :'(हैमोणा- प्लवनतरणयो:'(भ्वा.प.से.), णिच, अजन्तः । के तार- . ८४) । भालश्च श्रवश्च भालश्रवसी, तयोरन्तरं मध्यं भालश्र- काऽपि । यच्छ्रीधरःवोऽन्तरम्, तत्र। यद्वाग्भट:-"अनुकर्णं ललाटान्ते शङ्खौ सद्यो- "तारको दैत्यभित्कर्णधारयोईशि तारकम् । विनाशिनौ''[अष्टाङ्गहृदयम्, शारीरस्थानम्, अध्यायः-१, श्री
ऋक्षे कनीनिकायां च तारकं तारकाऽपि च ॥१॥" ३२] । एकं शङ्खस्य । 'लवणा' इति भाषा ॥५७४॥ [विश्वलोचनकोशः, कान्तवर्गः, श्री-९३]इति । सर्वनाम्नां
पूर्वपरामर्शित्वात् तच्छब्दोऽत्राऽक्षिपरामर्शी नक्षत्रव्यवच्छेदार्थः । चक्षुरक्षीक्षणं नेत्रं नयनं दृष्टिरम्बकम् ।
२ कनति दीप्यते कनीनिका । 'कन दीप्तौ'(भ्वा.प.से.), लोचनं दर्शनं हक्च
'कनेरीनक:'(हैमोणा-७३), टाप्, 'प्रत्ययस्थात्-७।३।४४॥ १ चष्टे शुभाशुभं स्फुरणात् चक्षुः । 'चक्षिक व्यक्तायां इतीत्वम् । कनेर्बाहुलकादीनन्, गौरादिः, स्वार्थे कनि 'केऽणः' वाचि'(अ.आ.से.), 'धनर्तिचक्षिप(प)वपि-'(उणा
७।४।१३॥ इति इस्वत्वे वा । ज्योतिरित्यपि । यदमरः- ५० २७४)इत्युस्, बाहुलकाद् न 'चक्षिङ: ख्याञ्'२।४।५४॥ इति
"ज्योतिर्भद्योतदृष्टिषु"[अमरकोषः३ ३ २३०॥]इति । "द्योतते ख्याजादेशः । २ अश्नुते रश्मिभिर्व्याप्नोति रूपवद्रव्यम्
ज्योतिः । भं तारका, द्योतः प्रकाशः, दृष्टिः कनानिकामध्यम्। अक्षि, क्लीबलिङ्गौ । 'अशूङ् व्याप्तौ '(स्वा.आ.से.),
यन्मनुः-"तारा नेत्रविभाग: स्यात् ज्योतिस्तत्पञ्चमांशकम्''[]
[अम.क्षीर.३।३।२३०॥]" इति क्षीरस्वामी । द्वे अक्षि'अशेर्नित्'(उणा-४३६)इति क्सिः , 'व्रश्च-'८।२।३६॥आदिना ।
पुत्तलिकायाः । 'कीकी' इति भाषा ॥५७५॥ षत्वम्, 'षढोः कः सि'८।२।४१॥ इति कत्वम् । यद्वा । "अक्ष्णोति अक्षि, इ:"[अम.क्षीर.२।६।९३॥] इति तु स्वामी। वामं तु नयनं सौम्यम् ३ ईक्ष्यतेऽनेन ईक्षणम् । 'ईक्ष दर्शनाङ्कनयो:'(भ्वा.आ.से.), १ सोमो देवताऽस्य सौम्यम् । 'सोमाट् ट्यण्' करणे ल्युट । ४ नीयतेऽनेन दृश्यमिति नेत्रम्, पुंक्ली;
1 ४२३०॥, णित्त्वाद् वृद्धिः । एकं वामनेत्रस्य ॥ बलिङ्गः । 'णीञ् प्रापणे'(भ्वा.उ.से.), 'दामनीशस्(शस)-' ३।२।१८२ ॥ इत्यादिना ष्ट्रन् । ५“नीयते प्राप्यते रूपमनेनेति
भानवीयं तु दक्षिणम् । १. '-केत्यादि' इति२ ।। २. '-फडा' इति१.२॥ ३. 'शमेः खः'(उणा-१०२)इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ ४. 'अर्तिपृवपियजितनिधनितपिभ्यो नित्' (उणा-२७४)इत्युणादिगणसूत्रम्, तत्र चक्षिडोऽभावः, 'चक्षेः शिच्च'(उणा-२७६)इति पृथगेवोणादिसूत्रसत्त्वात्, तेन च उसः शित्त्वादार्धधातुके ख्याञ्बाधः, अत एवाग्ने वक्ष्यमाणः-"बाहुलकात् न 'चक्षिङः ख्याञ्' इति ख्याञादेशः" इति ग्रन्थो व्यर्थः ॥ ५. 'क्लीबः' इति ३॥ ६. डकारानुबन्धोऽनावश्यकः॥ ७. अम.क्षीरस्वामिटीकायाम्-"अक्षणोत्यक्षि" इत्येव दृश्यते, २१६९३॥, पृ.१५४॥ ८. ङकारानुबन्धोऽनावश्यकः ॥ ९. 'शब्दे' इति१॥ १०. 'दीव-' इति१॥ ११. 'तारिका-' इति३॥ १२. 'ज्योतते' इति अम.क्षीरस्वामिटीकायाम्, ३।३।२३०॥, पृ.३२८॥ १३. द्र. पदचन्द्रिका, भा-३, नानार्थवर्गः, श्रो-३८४, पृ.३२५ ॥, तत्र 'यन्मनुः' इत्यस्य स्थाने 'यदजयः' इति दृश्यते ॥
.
२०
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org