Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 294

५७०-५७४] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
२५३ 'खन खनने '(भ्वा.उ.से.), '[डित्] खनेर्मुट चोदात्तश्च' ललति विलसति तिलकादिकमत्र । ललति ईप्सति तिलकादिकं (उणा-६९८)इत्यच्, स च डित्, डित्त्वाट्टिलोपः, मुडागमश्च । वा ललाटम् । 'लल विलासे'(भ्वा.प.से.), 'लल ईप्सायाम्' "[प्राक्] खनो मुडुदात्तश्च ततोऽच्प्रत्ययो भवेत् । (चु.आ.से.) वा, 'उणादयो बहुलम्'३।३।१॥ इत्याटः [काशि
सृज(-जा) यतः खातं तस्मादाहुमुख बुधाः ॥१॥" कावृत्तिः, न्यासः ६।२।१७७॥] '-स्वाङ्ग ध्रुवमपशु'६।२। []इति निरुक्तकारः । "मुदितानि खान्यत्रेति पृषोदरादिः" १७७॥ इत्यत्र स्वरसूत्रे जिनेन्द्रः । पञ्च ललाटस्य ॥ [ ]इत्येके । ४ उच्यतेऽनेनेति वक्त्रम् । 'वच परिभाषणे'
श्रुतौ श्रवः । (अ.प.अ.), 'गुधृवी-'(उणा-६०६) इति त्रन्(त्रः) । ५ लप्यतेऽनेन लपनम् । 'लप परिभाषणे'(भ्वा.प.से.), करणे शब्दाधिष्ठानपैञ्जूषमहानादध्वनिग्रहाः ॥५७३॥ ल्युट् । ६ उद्यतेऽनेनेति वदनम् । 'वद व्यक्तायां वाचि'
कर्णः श्रोत्रं श्रवणं च १० (भ्वा.प.से.), करणे ल्युट् । ७ आ समन्तादनिति श्वसित्यनेन
आननम् । आयूर्वः 'अन प्राणने'(अ.प.से.), बाहुलकाद् १ श्रूयतेऽनया श्रुतिः । 'श्रु श्रवणे'(भ्वा.प.अ.), युच् । सप्त मुखविवरस्य । कवयस्तु तदुपलक्षिते समुदाये 'श्रुयजिस्तुभ्यः करणे'(वा-३।३।९४॥)इति तिन्, स्त्रियां ४० । प्रयुञ्जन्ते (प्रयुञ्जते) । शेषश्चात्र-"मुखे दन्तालयस्तरं घनं वरं ल्युटोऽपवादः, तत्र । २ शृणोति श्रवः, क्लीबलिङ्गः । 'श्रु घनोत्तमम्'[शेषनाममाला ३।१२०॥] ॥५७२॥
श्रवणे'(भ्वा.प.अ.), '-असुन्'(उणा-६२८)इत्यसुन् । श्रवसी, भाले गोध्यलिंकालीकललाटानि
श्रवांसि इत्यादि । शब्दोऽधितिष्ठत्यत्र शब्दाधिष्ठानम् । 'ष्ठा
गतिनिवृत्तौ'(भ्वा.प.अ.), अधिकरणे ल्युट् । ४ पिञ्जूषः - १ भल्यते परिभाष्यते शुभाशुभमत्रेति भालम्, पुंक्ली
कर्णमलः, सोऽत्राऽस्ति पैञ्जषः, पुंक्लीबलिङ्गः । ज्योत्स्नाबलिङ्गः । 'भल निरूपणे '(चु.उ.से.), बाहुलकाद् घञ्, तत्र । 'भल भल्ल परिभाषणहिंसादानेषु'(भ्वा.आ.से.) वा, अधिकरणे,
दित्वादण् । यद्वाचस्पति:-" श्रवः पैलेषमस्त्रियाम्"["] । ५ घञ् । भलते भालम्, अत एव धातोः 'अकर्तरि च कारके-'
महान् नादो ध्वनिरत्रति महानादः । ६ ध्वनिगुह्यतेऽनेन २० ३।३।१९॥ इति घञ् वा । भां दीप्तिं लाति वा, तत्र । २ ।
ध्वनिग्रहः । 'ग्रह उपादाने '(त्र्या.उ.से.), 'ग्रहवृदृ-'३।३।गावौं नेत्रे समीपे धीयतेऽस्मिन्निति गोधिः, स्त्रीलिङ्गः ।।
५८॥ इत्यप् । शब्दग्रहोऽपि ॥५७३॥ ७ करोति शब्द'डुधाञ् धारणादौ'(जु.उ.अ.), 'उपसर्गे घोः कि:३३९२॥ ज्ञानं कर्णः । कीर्यते शब्दोऽस्मिन्, किरत्यनेनेति वा । 'डुकृञ् ५० इति किः । "गोधिभालौ महाशङ्कः"[त्रिकाण्डशेष:२६।३०॥] करणे'(त्र्या.उ.अ.), कृजः '(कपृवृ(कृवृत्)-'(चान्द्रोणाइति त्रिकाण्डशेषात् पुंसि च । गुध्यते पटादिना वेष्ट्यत इति २९०)इत्यादिना नन् । ८ श्रूयतेऽनेन श्रोत्रम् । 'श्रु श्रवणे' वा । 'गुध परिवेष्टने '(दि.प.से.), 'इन् सर्वधातुभ्यः'(उणा- (भ्वा.प.अ.), ष्ट्रन्। ९ श्रूयतेऽनेन श्रवणम्, “पुनपुंसक५५७) इतीन् । ३ अल्यते भूष्यते तिलकादिभिः अलि- लिङ्गः । करणे ल्युट् । श्रवाऽपि । नव कर्णस्य ॥ कम्, क्लीबे । 'अली भूषणादौ '(भ्वा.प.से.), बाहुलकात्
वेष्टनं कर्णशष्कुली । 'क्रियः-'(उणा-२०२)इतीकन् । ४ अल्यते भूष्यते अलीकम्,
क्लीबे । 'अलीकादयश्च'(उणा-४६५)इतीकनि साधुः । १ वेष्ट्यतेऽनेन वेष्टनम् । 'वेष्ट वेष्टने'(भ्वा.आ.से.), ३० “अलिकं हुस्वमध्यम्, दीर्घमध्यं च''[]इति राजदेवः । ५ ल्युट् । शक्नोत्यनया शष्कुली । कर्णस्य शष्कुली कर्ण
१. 'खनु अवदारणे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ २. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, शूो-३४७, पृ.४३२ ॥, रामाश्रमी २१६८९॥, पृ.३००॥ ३. 'रप लप व्यक्तायां वाचि' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ४. 'प्रयुज्यन्ते' इति २ ॥ ५. 'पुंक्ली.' इति ३॥ ६. 'भल आभण्डने' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः, आभण्डनं निरूपणम् ॥ ७. 'गावो' इति३॥ ८. क्षीरतरङ्गिण्यामस्य धातोष्टिप्पणी द्रष्टव्या, पृ.८१ ॥, टि.सं-७॥ ९. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, शो-३५०, पृ.४३७॥, रामाश्रमी २।६।९२॥, पृ.३०२ ॥, तयोः 'अलिकं हुस्वदीर्घमध्यम्" इति दृश्यते ॥ १०. 'रन्तिदेवः' इति ३॥ ११. तत्कृतन्यासे "दर्शनीयललाट इति । दर्शनीयशब्दः 'उपोत्तमं रिति' इति मध्योदात्तः । 'लल ईप्सायाम्' इत्यस्माद् 'उणादयो बहुलम्' इत्याटप्रत्ययः । तेन ललाटशब्दो मध्योदात्तः ।" इति दृश्यते, काशिकावृत्तिः, भा-५, ६।२।१७७॥, पृ.१६९॥ १२. 'क्लीब' इति ३॥ १३. 'पुंक्लो' इति३॥ १४. द्र. स्वोपज्ञटीका ३।५७३ ॥, पृ.१३०॥