Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 281

२४० अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[मर्त्यकाण्डः-३ १ सूतेः प्रसवस्य मासः सूतिमासः, तत्र । "दशमे (उणा-५५१)इति यत्प्रययोऽडागमश्च निपात्यते तनयः''[] ३० मासि सूयते"[]इति श्रुतेः ।।
इत्यन्ये । ७ दृणाति दारयति वा पित्रोरसातमिति दारकः। ___ "नवमे दशमे मासिं प्रबलैः सूतिमारुतैः ।। 'ह(द) विदारणे'(त्र्या.प.से.), ण्वुल् । ७ सूयते स्मेति सुतः।
निःसार्यते बाण इव यन्त्रच्छिद्रेण सज्वरः ॥१॥" सुनोति, सुवति वा । 'षुञ् अभिषवे'(स्वा.उ.अ.)। ९ पुनाति [याज्ञवल्क्यस्मृतिः, प्रायश्चित्ताध्यायः, श्री-८३] इति स्मृतेश्च । मातापितराविति पुत्रः । 'पूज् पवने'(त्र्या.उ.से.), 'पुजो (पुवो) नवमो दशमो वा मासः विजननः, तत्र भवो वैजननः । हुस्वश्च'(उणा-६०४)इति त्रक्, एकतकारोऽयम् । पुतो 'तत्र भव:४३५३॥ इत्यण् । "सूति मासौ वैजननः"[हला- नरकभेदात् त्रायत इति वा । द्वितकारोऽयम् ॥ युधकोश:२।४९९॥] इति हलायुधः । एकं नवमस्य दशमस्य "पुत्राम्नो नरकाद्यस्मात् पितरं त्रायते सुतः । वा मासस्य ॥
तस्मात् पुत्र इति ख्यातः स्वयमेव स्वयम्भुवा ॥१॥" १० विजननं प्रसवः
[मनुस्मृतिः, अध्यायः-९, श्री-१३८] इति स्मृतेः । नव पुत्रस्य। १ विजन्यते विजननम् । 'जनी प्रादुर्भावे'(दि. शेषश्चात्र-"पुत्रे तु कुलधारकः स दायादो द्वितीयश्च ॥" ४० आ.से.), ल्युट् । २ प्रसवनं प्रसवः । 'षूङ् प्राणिगर्भ- [शेषनाममाला३।११४-११५॥] ॥ विमोचने' (अ.आ.वे.), ऋदोरप्'३।३।५७॥ इत्यप, घजोऽ
दुहतरि स्त्रीत्वे पवादः, 'सार्वधातुकार्धधातुकयोः'७।३।८४॥ इति गुणः । द्वे प्रसवस्य । 'जणवउं' इति भाषा ॥
१ एते नन्दनादयो दशशब्दाः स्त्रीत्वे वर्तमाना दुह
:॥५४॥ तरि वर्तन्ते, पुत्रीनामानि स्युरित्यर्थः । दोग्धि पितराविति उद्वहोऽङ्गात्मजः सूनुस्तनयो दारकः सुतः ।
दुहिता । 'दुह प्रपूरणे'(अ.उ.अ.), 'नप्तृनेष्ट-'(उणा-२५२) इत्यादिना साधुः, तत्र । तेन नन्दनादिभ्यष्टापि नन्दना । सूनु
वर्ज सर्वेऽप्याबन्ताः । पुत्राद् गौरादित्वाद् ङीषि पुत्री । यद्वा १नन्दयति नन्दनः। 'टुणदि(टुनदि) समृद्धौ'(भ्वा. पुत्रशब्दात् शार्ङ्गरवाद्यजो ङीषि(ङीनि) पुत्री । "सुता तु दुहिता २० प.से.), नन्द्यादित्वाद् ल्यु: ॥५४१॥ २ उद्वहति उद्वहः । पत्री"[]इति त्रिकाण्डशेषोऽमरमाला च । ततः कप्रत्यये
'वह प्रापणे'(भ्वा.उ.अ.), अच् । ३-४ अङ्गाद् आत्मनश्च 'केऽण:७४।१३॥ इति हस्वत्वे स्त्रियां पत्रिका | " 'पत्र- ५० जायते अङ्गजः, आत्मजः । 'जनी प्रादुर्भावे'(दि.आ.से.), वृन्दारकाणां वोपसंख्यानम्'( )इति पक्षे इकारस्यात्वं पुत्रका, उभयत्र 'पञ्चम्यामजातो'३।२।९८॥ इति डः । ५ सूयते सूनुः। पत्रिका"[७३४५॥ प्रदीपः] इति कैयर्टः । सूनोस्तु लक्षणा'षड् [प्राणि]प्रसवे'(दि.आ.से.), 'सुवः किच्च(उणा-३१५)
उणा-३१५) भावात् स्त्रियामपि सूनुरेव [शेषश्चात्र-"पुत्र्यां धीदा समधुका इति नुप्रत्ययः । सूते वा । 'षूङ् प्राणिगर्भविमोचने'(अ.आ.- लेटर
देहसंचारिणी''[शेषनाममाला ३।११५॥] ] ॥ वे.) । सूयते मात्रेति वा । 'घूङ् प्राणिप्रसवे'(दि.आ.से.),
तोकापत्यप्रसूतयः ॥५४२॥ सर्वत्र 'सुवः किच'(उणा-३१५)इति नुः । ६ तनोति मुदं कुलं वा तनयः । 'तनु विस्तारे '(तु.उ.से.), 'वलिमलित
तुक् प्रजोभयोः निभ्यः कयन्'(उणा-५३९)इति कयन् ।" 'अध्यादयश्च' १ उभयोः पुत्रे दुहितरि चेत्यर्थः । ( तौति हिनस्ति
१. द्र. अम.क्षीर. २७।३९ ॥, पृ.१४२ ॥, तत्र 'सूयते' इत्यस्य स्थाने 'सूतवे' इति दृश्यते, स्वोपज्ञटीका ३५४१॥, पृ.१२३ ॥, तत्र 'सूते वै' इति दृश्यते ॥ २. 'श्रुतिः' इति ३ ॥ ३. 'वापि' इति याज्ञवल्क्यस्मृत्याम्, तत्रैव पाठान्तरेण 'मासि' इति दृश्यते, याज्ञवल्क्यस्मृतिः, पृ.४५५ ॥ ४. 'सुवः कित्' इत्युणादिगणे ॥ ५. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, श्रो-२८५, पृ.२६०॥ ६. १प्रतौ नास्ति ॥ ७. 'पूङ् इति ३॥ ८. 'त्रायते पितरं' इति मनुस्मृत्याम्, पृ.३६४॥ ९. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, शो-२८५, पृ.३६१ ॥, रामाश्रमी २६।२७॥, पृ.२७२ ।। १०. त्रिकाण्डशेषे "समदुर्दुहिता पुत्रो द्वितीयः कुलधारकः" इति दृश्यते, २६७॥, पृ.२९० ॥ ११.'-लायां' इति ३.४॥ १२. काशिकायां वा सूतकापुत्रकावृन्दारकाणामुपसंख्यानम्' इति वार्तिकस्वरूपं दृश्यते, भा-६,७३।४५ ॥, पृ.५४॥ १३. कैयटकृतप्रदीपटीकायां " 'पुत्रशब्दाच्छाङ्गरवादित्वात् डोन्प्रत्ययस्ततः स्वार्थे कन् । 'केऽण' इति हूस्वः । तस्य पक्षेऽकारो विधीयते ।" इति दृश्यते, तत्रैव पुत्रशब्दादिति प्रतीकमादाय नागेशः "वार्तिके पुत्रकेति अकारमध्यपाठोऽपपाठः, कैयटविरोधात्" इत्याह, व्याकरणमहाभाष्यम्, सप्तमोऽध्यायः, ७३४५॥, पृ.२०३ ॥ १४. कोष्ठान्तर्गतपाठः २प्रतावेव दृश्यते ॥
Jain Education Interational