Page Text
________________
१०
५३६-५४१] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
२३९ प्रीणयति वा गुर्विणी । 'इविं प्रीणने'(भ्वा.प.से.), विच्, गर्भाशयो जरायूल्बे छान्दसो वलोपः, 'ऋन्नेभ्यो ङीप्'४।१।५॥, 'पूर्वपदात् संज्ञा
१ गर्भ आशेतेऽत्र गर्भाशयः । 'शीङ् स्वप्ने'(अ.याम्-'८४३॥ इति इति णः, गौरादिः । ३ गर्भोऽस्त्यस्याः गर्भवती । 'तदस्यास्त्यस्मिन्निपि मतुप्'५।२।९४॥ ४ उदर- .
आ.से.), इत्यधिकरणे घः । २ जरामेति जरायुः, पुंसि । मस्त्यस्या उदरिणी । 'अत इनिठनौ'५।२।११५॥ इतीनिः,
'इण् गतौ'(अ.प.अ.), 'किञ्जरयोः श्रिण:'(उणा-४)इत्युण् । 'ऋनेभ्यो ङीप्'४१५॥ ॥५३८॥५ आपनः प्राप्तो गर्भरूपः ३ उल्लीयते उल्बम्, पुंक्ली. । अलत्यावृणोति वा । 'उल्वासत्त्वो जन्तुरनया आपनसत्त्वा । ६ गुर्वी । 'वोतो गुणवचनात्' दयश्च'(उणा-५३५)इति वनि साधुः । त्रीणि गर्भवेष्टनस्य । ४।१।४४॥ इति ङीष् । षड् गर्भवत्याः ॥
'जर' इति भाषा ॥ श्रद्धालुर्दोहदाऽन्विता ।
कललोल्बे पुनः समे ॥५४०॥ १ श्रद्धा स्पृहा, तच्छीला श्रद्धालुः। 'स्पृहिगृहि-' १ कलयति कललम्, पुंक्ली. शुक्रशोणितसमवायः। ४० ३२।१५८ ॥ इत्यादिना आलुच् । २ दोहदो गर्भिण्यभिलाषः, 'कल संख्यानगत्योः'(चु.उ.से.), वृषादित्वात् कलच् । २ तेनान्विता दोहदान्विता । द्वेऽऽम्लपानादिद्रव्यविशेषाभिलाषवत्या उच्यति उल्बम्, पुंक्ली.। 'उच समवाये'(दि.प.से.), 'उल्वागर्भिण्याः ॥
दिभ्यश्च'(उणा-५३५)इति वप्रत्यये चकाररस्य च लकारो
गुणाभावश्च निपात्यते । "उल्बं गर्भप्रथमावस्था"[ ] इत्युविाता च प्रजाता च जाताऽपत्या प्रसूतिका
णादिः । यदात्रेयः॥५३९॥
"प्रथमेऽहनि रेतश्च संयोगात् कललं च यत् । १-२ विजायते स्म विजाता । प्रजायतें स्म जायते बदबूदाकारं शोणितं च दशाहनि ॥१॥"[ ] प्रजाता । विप्रपूर्वो' जनिः गर्भमोचने वर्तते, गर्भस्य कर्मणो "सप्ताहं कललं विन्द्यात् ततः सप्ताहबुबुदम् । धात्वर्थे एव प्रवेशादकर्मकत्वे 'गत्यर्थाकर्मकाच्च-'३४७२॥ बुबुदाज्जायते पेशी पेशीतोऽपि घनं भवेत् ॥२॥"[ ]
इत्यादिना कर्तरि क्तः। ३ जातमपत्यमस्या जाताऽपत्या। ४ इत्याचाराङ्गवृत्तिः । द्वे शुक्रशोणितसमवायस्य ॥५४०॥ २० प्रसते स्मेति प्रसूता, स्वार्थे कनि प्रसूतिका । 'सूतकादीनां नोट दौईट श्रद्धा लालसा
वो (वा-७।३।४५॥)इति विकल्पात् प्रसूतकेत्यपि भवति । चत्वारि जाताऽपत्यायाः । 'वियाई' इति भाषा ॥५३९॥
१ द्वे हृदयेऽत्र दोहदम् । पृषोदरादित्वात् साधुः ।
दोहमिच्छापूरणं ददातीति वा । २ अभिलाषान्तरेण दुष्टं हृत् गर्भस्तु गरभो भ्रूणो दोहदलक्षणं च सः ।।
हृदयं दुर्हत्, तस्य भावः कर्म वा दौर्हदम, क्लीबे । युवा१ गीर्यतेऽसौ गर्भः। 'ग निगरणे'(तु.प.से.), अर्ति- दित्वादण, बाहुलकात् 'हृद्भगसिन्धु-७।३।१७॥ इत्यदिनोत्तरगृभ्यां भन्'(उणा-४३२) ।२'कृस्तृ(-श)-'(हैमोणा-३२९) पदस्य न वृद्धिः । ३ श्रद्धानं श्रद्धा । ४ भृशं लसनं इत्यभचि गरभः । ३ भियते कक्षौ भ्रणः । ४ दोहदो लक्षणं लालसा, पुंस्त्रीलिङ्गः । यदमर:-"सा(सो)ऽत्यर्थं लालसा चिह्नमस्य दोहदलक्षणम्, क्लीबे, षडक्षरमखण्डम् । "दोहद
द्वयोः"[अमर कोष:१।७।२८॥] इति । 'लल ईप्सायाम्' लक्षणं गर्भे स्यात् सन्धौ यौवनस्य च"[अनेकार्थसङ्ग्रहः
(चु.आ.से.), औणादिकोऽसण, दन्त्यसः । अमरस्तु दोहद६३॥] इत्यनेकार्थः । "वयःसन्धौ च गर्भे च भवेद् दोहद
मिच्छा, इच्छाधिक्यं तु लालसामाह । चत्वारि 'डोहला' इति ६० लक्षणम्"[विश्वलोचनकोशः, णान्तवर्ग:, भो-११७] इति
ख्यातस्य ॥ श्रीधरश्च । चत्वारि गर्भस्य ॥
सूतिमासि तु वैजननः
३०
१. 'इवी' इति २ ॥ २. 'छ-' इति ३॥ ३. 'प्रकर्षेण जायते' इति ३॥ ४. 'प्रपूर्वो' इति ३.४॥ ५. 'गत्यर्थाकर्मकभूिष-' इत्यष्टाध्याय्याम्॥ ६. 'सूतकापुत्रिकावृन्दारकाणां वेति वक्तव्यम्' इति वार्तिकस्वरूपम् ॥ ७. 'यौवनेऽपि' इति ३ ॥ ८. 'दौहृदं' इति १.२.३ ॥ ९. 'विजननं' इति ४॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |