Page Text
________________
५११-५१४] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
२२७ सम्पन्ने दारे नान्यं कुर्वीत''[]इति । "दारा टाबन्ताऽपिं"[] गेहे''[ मेदिनीकोशः, रान्तवर्गः, यो-५८]इति मेदिनिः । २ इति हट्टचन्द्रः ।
कुटुम्बं पोष्यवर्गः, तद्योगादिनिः कुटुम्बिनी, पञ्चमस्वरमध्या । "क्रोडा हावा तथा दारा त्रय एते यथाक्रमम् । “कुटुम्बं पोष्यवर्ग च"[]इत्यमरमाला । द्वे पुत्रदुहित्रादिमत्याः
क्रोडे हारे च दारेषु शब्दः प्रोक्तो मनीषिभिः ॥१॥" पतिमन्नार्याः ॥५१३॥ [] इति व्याडिशुभाङ्कौ । पत्न्यादीनामुपचाराद् वृत्तिः । ८ प्रजावती भातर्जाया क्षियन्ति निवसन्त्यत्र क्षेत्रम् । 'क्षि निवासगत्योः'(तु.प.अ.), ष्ट्रन् । ९ उह्यते भāति वधूः । 'वह प्रापणे'(भ्वा.उ.अ.),
१ प्रजाऽस्त्यस्याः प्रजावती । तदस्यास्त्यन्निति मतुप्' 'वहो धश्च'(उणा-८३) इत्यूः । १० भरणाऱ्या भार्या । 'भृञ्
५।२९४॥, 'मादुपधायाश्च-'८२९॥ इति वत्वम् । २ भ्रातुभरणे'(भ्वा.उ.अ.), 'अर्हे कृत्यतृचश्च'३।३।१६९ ॥ इति ण्यत्।
र्जाया इत्यत्र 'ऋतो विद्यायोनिसम्बन्धेभ्य:'६।३।२३॥इति १० ११ जायतेऽस्यां पतिरिति जनिः । 'जनी प्रादुर्भावे'(दि.आ.- षष्ठयतु । द्रक्ष्यास भ्रातृजायाम् । मघदूतम्, पूवमघः, था- ४०
से.), 'इन् सर्वधातुभ्य:'(उणा-५५७)इतीन् । 'कृदिकारात-' १०] इत्यत्र तु सप्तमीसमासः । द्वे भातृजायायाः ॥ (गणसू-४।१।४५॥)इति ङीषि जनी । १२ जायते पति
सूनो स्नुषा जनी वधूः । रस्यामिति जाया । 'जनी प्रादुर्भावे'(दि.आ.से.), 'जनेर्यक्'
१ सूनोः पुत्रस्य भार्या, स्नौति अपत्यं वात्सल्यादिति (उणा-५५०)इति यक्, 'जनसन- '६।४।४२॥ इत्यात्वम् ।
स्नुषा । 'स्नु(ष्णु) प्रसवे'(अ.प.से.), 'ऋषिमृषिवृषिस्नुभ्यः "आत्मा वै जायते पुत्रः"[ ]इति स्मृतेः । "जायायास्तद्धि
सक् (चान्द्रोणा-३६४॥)इति सक्, षत्वम् । यद्वा स्नुस्यति जायात्वं यदस्यां जायते पुमान् "[मनुस्मृतिः, अध्या-९, शो
स्नुषा। 'स्नुस(ष्णुसु) अदने'(दि.प.से.)। आदान इत्येके । ८]इति मनुः । १३ परिगृह्यते परिग्रहः । 'ग्रह उपादाने'
अर्दशन इत्यपरे । इगुपधलक्षणे के टाप्, 'सुषामादिषु च' (व्या.उ.से.), अप् । १४ द्वयोः पूरणी द्वितीया । द्वेस्तीयः'
८३९८॥ इति षत्वम् । "औणादिकं षत्वम्"[ ] इत्यात्रेयः। ५।२।५४॥ इति तीयः । १५ उद्यते स्म ऊढा । 'वह प्रापणे'
२ जायतें लज्जा सन्ततिर्वाऽस्यां जनी । 'जनी प्रादुर्भावे' (भ्वा.उ.अ.), निष्ठा, 'हो ढः'८।।३१॥, 'झषस्तथो:-'८।२।
(दि.आ.से.), 'जनिघसिभ्याम्-'(उणा-५६९)इतीण, 'जनि- ५० ४०॥ इति धत्वम्, ष्टुत्वम्, 'ढो ढे लोप:'८।३।१३॥, 'दलोपे
वध्योश्च'७।३।३५॥ इति वृद्ध्यभावः जनिः, 'कृदिकारात्-' पूर्वस्य- '६।३।१११॥ इति दीर्घः। १६ कडति माद्यति कडत्रम्,
कऽत्रम्, (गणसू-४।१४५॥)इति ङीषि जनी । भार्यामात्रेऽपि जनी। [लत्वे कलत्रम्]। 'कड मदे'(भ्वा.प.से.), बाहुलकादबन् । "जनी सीमन्तिनीवध्वो "मेदिनीकोशः नान्तवर्ग: श्रो-६] गडयति वा । गडिधातोः 'गडेरादेश्च क:'(उणा-३८६)इत्यत्रन्। इति मेदिनिः । ३ उद्यते भति वधः । 'वहेर्धश्च (उणाषोडश परिणीतस्त्रियाः ॥
८३)इत्यूः । वधूटीत्यपि । त्रीणि पुत्रभार्यायाः ॥ पुरन्ध्री तु कुटुम्बिनी ॥५१३॥ भ्रातृवर्गस्य या जाया योतरस्ता: परस्परम् ॥५१४॥ १ पुरं गृहं धरति, हलन्ताद् 'इगुपधात् कि: (कित्)'
१ बन्धुवर्गस्य या जायाः पत्न्यः, ताः परस्परं मिथः (उणा-५५९), पृषोदरादित्वाद् नुमि पुरन्ध्रिः। 'कृदिकारात्-'यातरः, प्रोच्यन्त इत्यन्वयः । यतन्ते स्पर्धया कर्मस्विति
(गणसू-४।१।४५॥)इति ङीषि पुरन्धी । पुरन्ध्ररिति हस्वा- यातर:। 'यती प्रयत्ने'(भ्वा.आ.से.), 'यतेर्वद्धिश्च'(उणा३० न्तोऽपि। "तौ स्नातकैर्बन्धमता च राज्ञा पुरन्ध्रिभिश्च क्रमशः २५४) इति ऋन स्वस्रादित्वान्न ङीप्, मातृशब्दवत् । 'जेठाणी ६०
प्रयुक्तम्''[रघुवंशम्, सर्गः-७, श्री-२८] इति रघुः।"पुरं नपुंसकं देवराणी' इति भाषा ॥५१४॥
१. द्र. स्वोपज्ञटीका ३।५१३ ॥, पृ.११७॥ २. '-न्तोऽपि' इति३.४॥ ३. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-२, २६६॥, पृ.२६१ ॥, पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, शो-२६४, पृ.३३९ ॥, रामाश्रमी २६६ ॥, पृ.२६३॥ तासु "क्रोडा हारा तथा दारा त्रय एते यथाक्रमम् । क्रोडे हारे च दारेषु शब्दाः प्रोक्ता मनीषिभिः ॥" इति दृश्यते ॥ ४. "क्षियन्ते' इति१॥ ५. “सुतोऽस्या-' इति २।। ६. 'पुनः' इति मनुस्मृतौ, ९८॥, पृ.३४१॥ ७. 'परिणत-' इति२।। ८. चिन्त्यमिदम्, धरतेर्हलन्तत्वगुपधत्वयोरभावात् ॥ ९. द्र. रामाश्रमी २६६॥, पृ.२६३ ।।, तत्र 'पोष्यवर्गे' इति दृश्यते॥ १०. 'स्नुवश्चिकृत्यृषिभ्यः कित्'(उणा-३४६)इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ ११. 'जायन्ते' इति१॥ १२. 'जननी' इति३॥ १३. 'इत्यण्' इति२.३.४॥ १४. 'वहो धश्च' इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ १५. 'क्रन्' इति४॥ १६. ४प्रतौ नास्ति ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |