Page Text
________________
४८१-४८५] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
२१३ चणः। तेन वित्तश्चञ्चुप्चणपौ ५।२।२६।। अक्षरैर्जीवति अक्षर- मसिः, पुंस्त्रीलिङ्गौ । 'मसी परिणामे'(दि.प.से.), '-इन्' जीवकः। अक्षरलिखनेन वित्तः अक्षरचञ्चुः॥४८३॥५ वर्णाः (उणा-५५७)इतीन्, 'कृदिकारात्-'(गणसू-४।१।४५ ॥)इति शिल्पमस्य वार्णिकः । शिल्पम् '४।४।५५ ॥ (हैमसू-६।४।- ङीषि मषी, मसी च । मषिर्मसिरिति तृतीयस्वरान्तोऽपि । ५७॥)इति ठक् । ६ लिपिं करोति लिपिकरः । 'दिवाविभा- मेला पत्त्राञ्जनं चैतावपि । यल्लक्ष्यम्निशाप्रभा-'३।२।२१॥ इति टः । कृजो हेतुताच्छील्य-'३।२।२०॥ "यदि पत्रायते व्योम मेला नन्दायतेर्णवः । इत्यादिना वा । षड् लेखकस्य । "कायस्थ: करणः"[शेषनाम- बह्मायते लिपिकरस्तथाप्यन्तः कुतो गिराम् ॥१॥" माला ३।१०७॥] शैषिके ॥
["]इत्यत्र मेला मषी, तस्या नन्दा भाजनमिति व्याख्या ।
"मेला पत्त्राञ्जनं मसि:"[हारावली, पादावधिः, थो-२१२ अक्षरन्यासे लिपिलिविः ।।
(१२)] इति हारावली । त्रीणि मष्याः ॥ १ अक्षराणां न्यसनं स्थापनम् अक्षरन्यासः। निपूर्वाद्
इह प्रस्तावादनुक्तान्यपि लेखनीनामानि, तद्यथा लेखनी, ४० १० 'असु क्षेपेणे'(दि.प.से.) अस्माद्भावे घञ्। लिप्यतेऽनया पत्त्रं ललन्तिका, कलमश्च । यद् हारावली-"लेखनीवल्ललन्तिका"
लिपिः । 'लिप उपदेहे '(तु.उ.अ.), 'इगुपधात् किच्चं '(उणा- [हालावली, पादावधिः, श्रो-२१२(१२)]इति । "कलमो ५५९)इतीन् । २" 'दिवाविभाप्रभा-' इत्यादिसूत्रे 'लिवि लेखनीचौरशालिलाक्षारसेषु च"[विश्वप्रकाशकोशः, मान्तवर्गः, (लिबि)' इति निर्देशात् पक्षे वकार:(बकार:) इति, तेन 'लिविः श्रो-४३] इति महेश्वरः ॥४८४॥ (लिबिः)"[मा.धातुवृत्तिः, तुदादिः, धातुसंख्या-१४१] इति
त कुलिकस्तु कुलश्रेष्ठी माधवः । “लिविः सौत्रो धातुरत 'इगुपधात् [कि]च्च '(उणा- 3 ५५९)इतीनिर्वा । एतौ पृषोदरादी वा। "इदुपधात् किः''[]
१ कुलमस्त्यस्य कुलिकः। 'अत इनिठनौ'५।२।इति व्याख्यामृतम् । “लिखिताक्षरविन्यासे लिपिर्लिवि- ११५॥ । कुलं कायति 'कुलक:'[अमरकोषः२।१०।५॥] (लिबि)रुभे स्त्रियौ"[अमरकोषः२।८।१६॥] इत्यमरः । लेखा- इत्यमरः । २ कुले वणिग्वृन्दे श्रेष्ठत्वमस्य कुलश्रेष्ठी । 'अत
ऽपि । "लेखा राज्यां लिपावपि'[अनेकार्थसङ्ग्रहः २।२५॥] इनिठनौ'५।२।११५॥ । द्वे कुले श्रेष्ठस्य ॥ २० इत्यनेकार्थः । द्वे लेखनस्य ॥
सभिको द्यूतकारकः । ५० मषिधानं मषिकूपी
१ सभा द्यूतशालास्त्यस्य सभिकः । 'नौ व्यचष्ठन्' १ मषिर्धीयतेऽस्मिन् मषिधानम् । 'डुधाञ् धारणादौ' ४४७॥ । "सभाद्यूतं सभागृहम्"[]इति रुद्रः । २ द्यूतं (जु.उ.अ.), अधिकरणे ल्युट । २ मषेः कूपीव मषिकूपी। कारयति द्यूतकारः । पचाद्यच्, ततः कन् । द्यूतं करोति मेलानन्दा(मेलानन्दो) मसिमणिश्चैतावपि । यद् हारावली- द्यूतकारक इति ण्वुल् वा । द्वे 'सहिओ' इति ख्यातस्य । "मेलानन्दो(मेलानन्दो) मसिमणिः"[हारावली, पादावधिः, 'कर्ट' इति भाषान्तरम् । 'सहिक :'[ ]इति हलायुधटीका॥ शो-२१२(१२)]इति । द्वे मषीभाजनस्य ॥
कितवो द्यूतकृद् धूर्तोऽक्षधूर्तश्चाक्षदेविनि ॥४८५॥ मलिनाम्बु मंषी मसी ॥४८४॥
१ किं तवाऽस्तीति पणते ब्रूते कितवः । पृषो१ मलिनं च तदम्बु च मलिनाम्बु, अञ्जनाक्तत्वात्। दरादिः । केतति निवसति यत्र तत्रेति वा । 'कित निवासे' २-३ मषति हिनस्ति औज्ज्वल्यं मषिः, 'मष हिंसायाम्' (भ्वा.प.से.), बाहुलकादवः, स च कित् । २ द्यूतं करोति ।। ३० (भ्वा.प.से.), '-इन्'(उणा-५५७)इतीन्, मस्यति परिणमति द्यूतकृत् । 'क्विप्-'३।२।७६ ॥, 'हुस्वस्य-'६।१७१॥ इति ६०
१. 'तेन वित्ते चचुचणौ' इति ३॥ २. "कित्' इत्युणादिगणे ॥ ३. मा. धातुवृत्तौ-" "दिवाविभा-' इत्यादौ "लिपिलिबि' इति निर्देशात् पकारस्य पक्षे बकारः" इति दृश्यते, मा. धातुवृत्तिः, तुदादिः, धातुसं-१४१, पृ.४९२ ॥ ४. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, क्षत्रवर्गः, थो-४७०, पृ.५५४॥ ५. '-नान्दा' इति ३॥ ६. द्र. अनेकार्थकैरवाकरकौमुदीटीका, भा-१, २०४९५ ॥, पृ.२८२॥ ७. 'लला-' इति ३॥ ८. हारावल्यां "लेखनी वर्णतूलिका" इति दृश्यते, पादावधिः, श्रो-२१२ (१२), पृ.४०६॥ ९. विश्वप्रकाशकोशे "-शालिकाक्षरकेषु च" इति दृश्यते ॥ १०. 'कुलिकः' इति ४॥ ११. 'द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, शूद्रवर्गः, श्री-७२७, पृ.८१७॥ १२. 'सहिया' इति३॥ १३. 'कटि' इति ४॥ १४. 'सहित:' इति३॥ १५. 'किंतवः' इति१.२.४॥ १६. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'कितवः' इति दृश्यते ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |