Page Text
________________
४६४-४६८] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
२०५
१ कोठयति छेदयति अङ्ग कोठः । 'कुठ छेदने' १ पृष्ठे ग्रन्थिः पृष्ठग्रन्थिः । २ गडति वैरूप्यं सिञ्जति (), सत्रिः, ततोऽच् । कुठ्यते शब्दयते वा । 'कुठ शब्दे' गडुः । 'गड सेचने'(भ्वा.प.से.), बाहुलकाद् 'मृ(श)
( ), घन् । २ मण्डलाकृतित्वाद् मण्डलम्, त्रिलिङ्गः । ३०
इवार्थे कनि मण्डलकमपि । द्वे मण्डलनाम्नः कुष्ठभेदस्य ॥ स्वृस्निहि-'(उणा-१०)इत्युः, पुंसि । द्वे पृष्ठग्रन्थेः ॥ श्वित्रं स्यात् पाण्डुरं कुष्ठम्
गलगण्डो गण्डमालः १ श्वेतते श्वित्रम् । 'विताई वर्णे '(भ्वा.आ.से.),
१ गले गण्डो गलगण्डः । २ गण्डान् स्फोटान्
मलते गण्डमालः । 'मल मल्ल धारणे'(भ्वा.आ.से.), 'स्फायितञ्चिवञ्चि-'(उणा-१७०)इत्यादिना रक् । २ पाण्डुरम्
'कर्मण्यण'३।२।१॥ । यद्भोजःश्वेतम् । ३ कुष्णात्यङ्ग कुष्ठम्, पुंक्ली. । 'कुष नि:कर्षे'
(व्या.प.से.), 'हनिकुषिनीरमिकाशिभ्यः क्थ:(क्थन) '(उणा- "महान्तं शोथमन्यं, मन्यागलाश्रयम् । १० १५९) । त्रीणि श्वेतकुष्ठस्य ॥
लम्बन्तं मुष्कवद् दृष्ट्वा गलगण्डं विनिर्दिशेत् ॥१॥"[]|
द्वावप्येतौ पुंसि । यच्चरकः-"मेदः कफाच्छोणितसञ्चयो यो, केशनं त्विन्द्रलुप्तकम् ॥४६६॥
गलस्य मध्ये गलगण्ड एकः । स्याद् गण्डमाला, बहुभिस्तु १ केशान् हन्ति केशघ्नम्। 'हन्(हन) हिंसागत्योः' गण्डै: "[चरकसंहिता, चिकित्सास्थानम्, अध्या-१२, शो- ४०
नुष्यकर्तृके च'३२॥५३॥ इति कर्मणि ७८-७९] इति लक्षणभेदाद् गण्डमाला भिन्ना, स्त्रीलिङ्गेऽयम्। टक् । २ इन्द्रेण लुप्यते स्म इन्द्रलुप्तम् । 'लुप्लु छेदने' द्वे गलगण्डस्य ॥ (तु.उ.अ.), निष्ठा, ततः स्वार्थे कन् । द्वे 'खरजूआ' इति
रोहिणी तु गलाङ्करः ॥४६७॥ ख्यातस्य ॥४६६॥
१ रोहयत्यवश्यं रोहिणी । 'रुह प्ररोहै '(भ्वा.सिध्म किलासं त्वक्पुष्पं सिध्मम्
प.अ.), आवश्यके णिनिः । २ गलेऽङ्कुरो गलाङ्करः । द्वे १ सेधति स्म सिध्म, क्लीबे । 'षिधु गत्याम' गलाङ्कुरस्य ॥४६७॥ (भ्वा.प.से.), पामादित्वान्मनिन्। "बाहुलकान्मन् ''[मा. धातु- हिक्का हेमा च हल्लासः २० वृत्तिः, भ्वादिः, धातुसं-३९] इति माधवः । २ किलति श्वेतते
१ हिक्कत्यनया हिक्का । 'हिक्क अव्यक्ते शब्दे' किलासम्। 'किल श्वैत्यक्रीडनयोः'(तु.प.से.), 'किले: कित्'
(भ्वा.उ.से.), अच्, टाप् । २ हेगिति कायति हेक्का । 'कै .. (हैमोणा-५७५)इत्यासः । ३ त्वचः पुष्पमिव त्वक्पुष्पम्।
शब्दे'(भ्वा.प.अ.) । ३ हृदयं लसत्यनेन हलासः । 'हृदयस्य ५० "पादस्फोटोऽथ त्वक्पुष्पा किलासं सिध्मनीति वा" ["]इति
हल्लेखः'६।३।५० ॥ इति हृदादेशः । त्रीणि 'हिडकी ' इति रभसः । ४ सिध्यति सिध्मम् । बाहुलकान्मः, अदन्तोऽयम्,
ख्यातायाः ॥ क्लीबलिङ्गः । “सिध्मं शुष्मं कुट्टिमं युग्मं क्लोमम्"["]इति मकारोपधेष्वरुणात् । चत्वारि 'दभूत' इति ख्यातस्य ॥
प्रतिश्यायस्तु पीनसः । कोठस्तु मण्डलम् । १ प्रतिमुहूर्तं श्यायते स्रवति प्रतिश्यायः । 'श्यैङ्
१. हैममते ङकारानुबन्धः, पाणिनीयमते त्वनावश्यकः ॥ २. 'वर्गे' इति१॥ ३. 'नि:कोषणे' इति ४प्रतेष्टिप्पणी ॥ ४. "षिध गत्याम्' इति सायणः ।। ५. वस्तुतस्त्विदं विचारणीयम्, पामादित्वान्मनिन्प्रत्ययाविधानात् ॥ ६. 'मनिन्' इति१.३.४॥ ७. 'शैन्य-' इति ३ ॥, "किल श्वैत्ये । श्वैत्यक्रीडनयोरिति मैत्रेयः" इति सायणः, मा. धातुवृत्तिः, तुदादिः, धातुसं-६०॥ ८. 'सिध्मतीति' इति१॥ ९. 'च' इति ४॥ १०. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, श्रो-३११, पृ.३८९॥, रामाश्रमी २६५३ ॥, पृ.२८२॥ द्वयोष्टीकयोः 'त्वक्पुष्पी' इति 'सिध्मली च' इति च दृश्यते ॥ ११. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः, शूो-३११, पृ.३८९॥ १२. '-मत्यं' इति ३॥ १३. '-मत्या-' इति ३॥ १४. चरकसंहितायां-“शोफः कणाच्छोणितसंचयोत्थः । गलस्य पार्श्वे गलगण्ड एकः स्याद् गण्डमाला बहुभिस्तु गण्डैः ॥" इति दृश्यते, चिकित्सास्थानम्, अध्या-१२, थो-७८-७९, पृ.४८९ ॥ १५. '-लिङ्गोऽयं' इति३॥ १६. 'रुह बीजजन्मनि' इति स्वामी, 'रुह जन्मनि प्रादुर्भावे' इति मैत्रेयः, 'रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च' इति सायणः ॥ १७. 'हेडकी' इति१, 'हेडिकी' इति२॥ १८. तुलनीयोऽमरकोषः २।६५१॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |