Page Text
________________
२०
२०४
इत्यादि गङ्गावत् । क्लीबे पाम, पामनी, पामानि इत्यादि । "कच्छ्वां [तु] पाम पामा विचर्चिका" [ अमरकोषः २ १६ । - ५३ ॥ ] इत्यमरः । २ खनति त्वचमिति खसः । 'खन खनने ' (भ्वा.उ.से.), बाहुलकादसप्रत्यये निपात्यते । ३ कषति हिनस्ति शरीरं कच्छूः, स्त्रीलिङ्ग: । 'कष हिंसायाम्' (भ्वा.प.से.), 'कषेश्छ च' (उणा-८४) इत्यूप्रत्ययः, छोऽन्तादेशश्च । ४ विरुद्धं विचर्च्यते शब्दयते विचर्चिका । 'चर्च अध्ययने' (चु.उ.से.), 'रोगाख्यायां ण्वुल् बहुलम् ३ | ३ | १०८ ॥ इति ण्वुल् । चत्वारि पाम्नः ॥
१० कण्डूः कण्डूयनं खर्जूः कण्डूया
१ कण्डूयते कण्डूः । 'कण्डूञ् गात्रविघर्षणै (कण्ड्वादिः), [‘कण्ड्वादिभ्यो यक्' ३ । १ । २७॥], भावे क्विप्, [' अतो लोपः '६ । ४ । ४८ ॥ इत्यल्लोपः '], 'लोपो व्योर्वलि' ६|१|६६॥ । २ ल्युट' कण्डूयनम् । ३ खर्जति व्यथते खर्जूः, स्त्रीलिङ्ग: । खर्जति मार्ष्टि सुखमिति वा खर्जूः । 'खर्ज व्यथने मार्जने च ' (भ्वा.प.से.), 'कृषिचमि- '(उणा८१ ) इत्यूः । ४ कण्ड्वादियगन्ताद् 'अ: (अ) प्रत्ययात् ' ३ | ३ |१०२॥इत्यप्रत्यये कण्डूर्या । न्यासः कण्डूतिरपि । चत्वारि 'खाजि' इति ख्यातायाः ॥
अथ क्षेतं वर्णः ॥४६४॥
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
अरु क्षणनुश्च
१ क्षण्यते स्म क्षतम् । 'क्षण ( क्षणु) हिंसायाम्' (त.उ.से.), निष्ठा, 'अनुदात्तोपदेश- ६ ४ ३७ ॥ इति ण्लोपः । २ व्रणयति व्रणः, पुंक्ली. । 'व्रण गात्रविचूर्णने ' (चु.उ.से.), चौरादिकोऽदन्तः, ततोऽच् ॥ ४६४ | ३ इयर्त्ति व्यथामनेन अरुः, क्लीबे। 'ऋ गतौ' (जु.प.अ.), 'धनर्त्तिचक्षिङ्वपि -' ( ) इत्युस् । अरुषी, अरूंषि इत्यादि । ४ ईरयत्यङ्गम् ईर्मम् । 'ईर गतिकम्पनयो: '(अ.आ.से.), बाहुलकाद् 'अर्तिस्तुसुहु-'
(उणा - १३७ ) इत्यादिना मन् । वैजयन्तीकारस्तु- "व्रणोऽ३० पीर्मोऽपि न स्त्रियाम्" [वैजन्तीकोषः ३ ।७।२१७ ॥]इति पुंस्य
[ मर्त्यकाण्डः-३ प्याह । ५ क्षण्यते क्षणनुः, पुंसि । क्षणु हिंसायाम्' (त.उ.से.), 'अनुप्रत्ययः। पञ्च व्रणस्य । 'चांदी' इति भाषा ॥
रूढव्रणपदं किणः ।
Jain Education International
१ रूढव्रणानां पदं स्थानं रूढव्रणपदम् । कणत्यनेन किणः, पुंक्ली. । 'कण आर्तस्वरे ' ( ), पृषोदरादित्वाद् धातोरस्येत्वम् । 'किण गतौ ' ( ), सौत्रो वा तत 'इगुपध-' ३।१।१३५॥ इति कः । एकं रूढव्रणस्थानस्य ॥
श्रीपदं पादवल्मीकः
१४
१ ष्टिं पदं येन श्रीपदम् पृषोदरादिः । २ पादे वल्मीक इव पादवल्मीकः, पुंक्ली. । द्वे 'कीडी नगरुं' राफु' इति वा ख्यातस्यै ॥
पादस्फोटो विपदिकी ॥ ४६५ ॥
१ पादस्य स्फोटनं विशरणं पादस्फोटः । 'स्फुट भेदने ' (चु.उ.से.), घञ् । पादौ स्फोटयतीति, 'कर्मण्यण्-' ३ । २ ।१ ॥ वा । २ विरुद्धं पद्यते गम्यतेऽनया विपादिका । 'पद गतौ ' (दि.आ.अ.), 'रोगाख्यायां ण्वुल् - '३ |३ | १०८ ॥, टाप्, 'प्रत्ययस्थात्- '७३ ४४ ॥ इतीत्वम् । द्वे 'व्याऊ' इति ख्यातायाः ॥४६५ ॥
स्फोटक: पिटको गण्ड:
१ स्फोट[य]ति स्फोट: । 'स्फुट भेदने' (चु.उ.से.), पचाद्यच्, ततः कन् [ स्फोटकः ] । विरुद्धः स्फोटों विशरणमस्मात्, 'स्फुटिर् विशरणे' (भ्वा.प.से.), घञि विस्फोटोऽपि । २ पिटति ( पेटति) संहतो भवति पिटकः, त्रिलिङ्गः । 'पिट शब्दसङ्घातयो:' (भ्वा.प.से.), कृञादिभ्यः [संज्ञायां] वुन्' (उणा७१३), औणादिकत्वाद् गुणाभावः । क्वन्नित्येके । स्त्रियां पिटका, क्षिपकादित्वात् 'प्रत्ययस्थात्- ७।३।४४ ॥ इतीत्वाभावः, पवर्गप्रथमादिः । ‘“विस्फोटा विटका स्त्रियाम् "["] इत्यमरमालायां वकारादिरपि । ३ गच्छति विकारं गण्डः । 'गम्लृ गतौ' (भ्वा.प.अ.), 'ञमन्ताड्डुः ' ( उणा - १११ ) । त्रीणि 'फोडा' इति ख्यातस्य ॥
१. 'खनु अवदारणे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादौ ॥ २. १ प्रतौ नास्ति, 'स्त्री' इति ४ ॥ ३. 'कण्डूङ् गात्रविकर्षणे' इति १.२.३ ॥ ४. 'क्यप्' इति४ ॥ ५. 'ल्युट्' इति ३, 'ल्युटि:' इति४ ॥ ६. इतोऽग्रे १.२.४प्रतिषु 'इति' इति दृश्यते ॥ ७ 'इत्यादि' इति २ ॥ ८. 'णलोपः' इति ३ ॥ ९. उणादिगणे 'अर्त्तिपृवपियजि- '(उणा - २७४ ) इति दृश्यते ॥ १०. 'स्त्रियौ' इति वैजयन्तीकोषे, ३।७।२१७॥ पृ.८८ ॥ ११. 'अतु-' इति१.२.३ ॥ १२. 'चांडी' इति३ ॥ १३. ' - व्रणपदस्था-' इति४ ॥ १४. 'नगरूं' इति २ ॥ १५. 'व्याख्या-' इति ३ ॥ १६. तुलनीयोऽमरकोषः २।६ ॥ ५२ ॥ १७. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा - २, २।६।५३ ॥ पृ.३१२ ॥, पदचन्द्रिका, भा-२, मनुष्यवर्गः श्रो-३११, पृ. ३९० ॥ रामाश्रमी २।६।५३ ॥, पृ. २८३ ॥
For Private Personal Use Only
४०
५०
६०
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |