Page Text
________________
16
गृध्नुस
४२६-४३१] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
१८९ १उदरे पिशाच इव प्रसक्त उदरपिशाचः । २ सर्व- 'लषपतपदस्थाभूवृषहनकमि(-कम)-'३।२।१५४॥ इति उक प्रकारकमन्नं सर्वान्नम्, तदत्ति सर्वान्नीनः । 'अनुपदसर्वान्न-' ॥४२९॥७-८ भृशं लुम्पति, भृशं लुभ्यतीत्यर्थे यङ्लुगन्तात् ५।२।९॥ इत्यादिना खः । ३ सर्वान्नं भक्षयिता सर्वान्नभक्षकः। पचाद्यच् लोलुपः, लोलुभः । एतौ पृथगावित्येके। अष्टौ 'भक्ष भक्षणे'(चु.उ.से.), ण्वुल। "सर्वेषां वर्णानां योऽन्नं भुते, 'लोभीया' इति ख्यातस्य । शेषश्चात्र-"लिप्सौ लालसलम्पटौ स एवमुच्यते"[ ] इति मिश्राः । त्रीणि सर्वानीनस्य ॥४२८॥ लोलः'' [शेषनाममाला३।१०४॥] ॥ शाष्कुलः पिशिताशी
लोभस्तृष्णा लिप्सा वशः स्पृहा । १ शष्कुलीति मांसोपलक्षणम्, तामत्ति शाष्कुलः। काङ्क्षाऽऽशंसागर्धवाञ्छा'शेषे'४।२।९२॥ इत्यण् । “शौष्कुलः''["]इति भागुरिः ।
ऽशेच्छेहातृण्मनोरथाः ॥४३०॥ २ पिशितं मांसमश्नातीत्येवंशीलः पिशिताशी, णिन्नन्तः ।। १० द्वे मांसभक्षकस्य ॥
कामोऽभिलाषः उन्मदिष्णुस्तून्मादसंयुतः ।
१ लोभनं लोभः। 'लुभ गायें '(दि.प.से.), 'भावे' ४०
३।३।१८॥ घञ् । २ तर्षणं तृष्णा । 'जितृषा पिपासायाम्' १ उन्मादशील उन्मदिष्णुः । उत्पूर्व: 'मदी हर्षे'
(दि.प.से.), बाहुलकाद् 'इण्सिजि(सिञ्जि)[दीकुष्ववि]भ्यो (दि.प.से.), 'अलङ्कृजिराकृञ्प्रजनोत्पचोन्मद-'३।२।१३६ ।।
नक '(उणा-२८२) इति नक् । ३ लब्धुमिच्छा लिप्सा । इत्यादिना इष्णुच् । उन्मादो वातभूतादिदोषाच्चित्तानवस्थितिस्तेन
'डुलभष् प्राप्तौ'(भ्वा.आ.अ.), 'धातोः कर्मण:-'३॥१७॥ युक्तः । भूताधाविष्टस्यैकम् ॥
इति सन्, 'सन्यङो:'६।१।९॥ इति द्वित्वम्, 'सनि मीमा-' ४२९॥ ७।४।५४॥ इत्यच इस्, 'खरि च'८।४।५५॥ इति भस्य पः,
अ:(अ) प्रत्ययात्'३।३।१०२॥ इत्यकारः । ४ वशनं वशः। लोलुपो लोलुभः
'वश कान्तौ'(अ.प.अ.), 'वशिरण्योश्च'(वा-३।३।५८॥) १गर्धनशीलो गनः । 'गध अभिकाङक्षायाम' इत्यप । ५ स्पहणं स्पहा । 'स्पह स्पहर्णे (च.उ.से.) (दि.प.से), 'सिगृधिधृषिक्षिपे: क्नुः'३।२।१४०॥ । २ गर्ध- भिदादित्वादङ् । ६ काङ्क्षणं काङ्क्षा। 'काङ्क्ष काङ्क्षणे ' ५० २० नशीलो गर्धनः । 'गृधु अभिकाङ्क्षायाम्'(दि.प.से.), 'जुच- (भ्वा.प.से.), अङ् । ७ आशंसनम् आशंसा । आयूर्वः
ङ्क्रम्य-'३।२।१५०॥ इति युच् । ३ तृष्यति, तच्छील: तृष्णक्। 'शंसुरिच्छायाम्'(भ्वा.आ.से.), ततोऽङ् भिदादित्वात् । ८ 'जितृषा पिपासायाम्'(दि.प.से.), 'स्वपितृषोर्नजिङ् '३।२।- गर्धनं गर्धः। 'गृधु अभिकाङ्क्षायाम्'(दि.प.से), 'भावे' १७२॥ । तृष्णजौ, तृष्णजः इत्यादि । ४ लब्धुमिच्छु: लिप्सुः। ३।३।१८॥ घञ् । ९ वाञ्छनं वाञ्छा । 'वाछि काङ्क्षा'डुलभष् प्राप्तौ'(भ्वा.आ.अ.), धातोः कर्मणः-३।११७ ॥इति याम् '(भ्वा.प.से.), 'गुरोश्च हल:'३।३।१०३ ॥इत्यकारः । सन्, 'सन्यङो:'६।१९॥इति द्वित्वम्, 'सनि मीमाघुरभलभ- १० आश्यत्यनया आशा । आपूर्वः 'शो तनूकरणे'(दि.शक-'७।४।५४॥ इति अच इस्, ['खरि च'८।४।५५ ॥ इति प.अ.), 'आदेच:-'६।१६४५ ॥ इत्यात्वम्, 'आतश्चोपसर्गे' भस्य प:], 'सनाशंसभिक्ष उ:'३।२।१६८॥ । ५ लुभ्यति स्म ३३१०६॥ इत्यङ् । ११ एषणम् इच्छा । 'इषु इच्छायाम्' लुब्धः । 'लुभ गायें '(दि.प.से.), निष्ठा, 'झषस्तथोः-८ (तु.प.से.), 'इच्छा'३।३।१०१॥ इति सूत्रेण शप्रत्यये साधुः। २॥४०॥इति धत्वम् लुभोऽविमोहने'७।२।५४॥ इतीनिषेधः । १२ ईहनम् ईहा । 'ईह चेष्टायाम्'(भ्वा.आ.से.), 'गुरोश्च ६० ६ अभिलषणशीलो अभिलाषुकः । लष कान्तौ'(भ्वा.उ.से.), हलः'३।३।१०३ ॥ इत्यः । घनि ईहोऽपि । १३ तर्षणं तृट्। १. 'भक्षयतीति' इति १॥ २. धातुप्रदीपसम्मतोऽयं धात्वर्थः, द्र. भ्वादिः, धातुसं-५९५, पृ.६४॥ ३. द्र. स्वोपज्ञटीका३।४२९ ॥, पृ.९९ ।। ४. 'उत्पूर्वे' इति ३॥ ५. '-पतो-' इति ३॥ ६. 'जितृष' इति३॥ ७. स्वामिसायणौ 'जितृष पिपासायाम्' इति पठतः ॥ ८. 'उकन्' ३.४॥ ९. 'जितृष पिपासायाम्' इति स्वामिसायणौ ॥ १०. 'स्पृह ईप्सायाम्' इति क्षीरतरङ्गिण्यादौ ॥ ११. 'काक्षि वाक्षि माक्षि काङ्क्षायाम्' इति मैत्रेयसायणौ, 'काक्षि वाक्षि माक्षि द्राक्षि ध्राक्षि ध्वाक्षि काङ्क्षायाम्' इति स्वामी ॥ १२. 'आङः शसि इच्छायाम्' इति स्वामिसायणौ, 'आङ् शसि इच्छायाम्' इति मैत्रेयः ॥ १३. 'वाछि इच्छायाम्' इति क्षीरतरङ्गिण्यादौ ॥ १४. 'अशत्य-' इति ३ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |