Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 229

१८८
घञ् । २ गुड्यते गुडेर: । 'गुड रक्षणे ' ( तु.प.से.), 'पतिकठि-'(उणा-५८)इत्येरक्, स्वार्थे कर्नि गुडेरकः । ३ पिण्ड्यते पिण्डः, पुंस्त्री । "सङ्घातग्रासयोः पिण्डी द्वयोः ' [ अमरकोषः ४०, ३ १३ १४४ ॥ ] इत्यमरः । ' पिडि सङ्घाते ' (भ्वा.आ.से), कर्मणि घञ् । ४ गड्यते गडोल: । 'गड सेचने'(भ्वा.प.से.), 'कपिगडिगण्डि - ' ( उणा -६६ ) इत्योलन् । ५ कौत्यनेन कवकः । 'कु शब्दे ' ( अ.प.अ.), बाहुलकादकः । ६ गुडति रक्षति जीवं गुडः । 'गुड रक्षणे ' ( तु.प.से.), 'इगु
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
- ३ | १|१३५ ॥ इति कः ॥ ४२५ ॥ ७ गण्डति वदनैकदेशे १० भवति गण्डोल: । 'गडि वदनैकदेशे ' (भ्वा.प.से.), 'कपिगडिगण्डि - ' (उणा -६६ ) इत्योलन् । ८ केन जलेन वलते कवलः, पुंक्ली. । `वलधातोः पचाद्यच् ।' 'कवँ वर्णने ' (भ्वा. आ.से.), वृषादित्वात् कलच् " [ ] इत्यन्ये । अष्टौं
कवलस्य ॥
तृप्ते त्वार्धातसुहिताऽऽशिताः ।
१ तृप्यति स्म तृप्तः । 'तृप प्रीणने ' ( दि.प.वे.), निष्ठा, तत्र । २ आध्रायति स्म आध्रातः । 'धै तृप्तौ ' (भ्वा. - प.अ.), निष्ठा, 'आदेच:- '६ । १ ४५ ॥ इत्यात्वम् । आध्राणोऽपि । ३ सुष्ठु दधाति स्म सुहितः । 'डुधाञ् धारणादौ, '(जु.उ.अ.), २० निष्ठा, ‘दधातेर्हिः'७४ १४२ ॥ । यद्वा षह हं चक्यर्थे'
(दि.प.से), चक्यर्थस्तृप्त्यर्थः, ततो निष्ठा, 'धात्वादेः षः सः' ६।४।६४॥। ४ आ अश्नाति स्म आशितः । 'अश भोजने' (क्र्या.प.से.), निष्ठा । चत्वारि तृप्तस्य ॥ तृप्तिः सौहित्यमाभ्राणम्
१ तर्पणं तृप्तिः । ' तृप प्रीणने ' (दि.प.से.), 'स्त्रियां क्तिन् '३।३।९४ ॥ । २ सुहितस्य भावः सौहित्यम् । गुणवचन- '५।२।१२४ ॥ इति ष्यञ् । ३ आध्रायते आध्राणम् । 'धै तृप्तौ ' (भ्वा.प.अ.), निष्ठा, 'आदेच- '६ ११ १४५ ॥ इत्यात्वम्,
[ मर्त्यकाण्डः-३ ‘संयोगादेरातोधातो:- '८।२।४३ ॥ इति नत्वम् । त्रीणि तृप्तेः ॥ अथ भुक्तसमुज्झिते ॥४२६॥ फेला पिण्डोलिली च
१ [ पूर्व ] भुक्तं पश्चात् समुज्झितं संत्यक्तं भुक्तसमुज्झितम्, तत्र ॥४२६ ॥ २ फेल्यते त्यज्यते फेला | 'पेलू फेलृ गतौ ' (भ्वा.प.से.), कर्मणि 'गुरोश्च हल : '३ | ३ |१०३ ॥ इत्यकारः । फेलकोऽपि । ३ पिण्ड्यते पिण्डोलि: । 'पिडि सङ्घाते '(भ्वा.आ.से.), बाहुलकादोलिः । ४ फेल्यते फेलिः । 'इन् सर्वधातुभ्यः' (उणा - ५५७) । चत्वारि 'अइठि ' इति
ख्यातायाः ॥
स्वोदरपूरके पुनः ।
कुक्षिम्भरिरात्मम्भरिरुदरम्भरिरपि
१-२ स्वमात्मीयमेवोदरं पूरयति स्वोदरपूरक: । 'पूर पूरणे' ( ), ण्वुल्, तत्र । कुक्षिम्, आत्मानं च बिभर्ति कुक्षिम्भरिः, आत्मम्भरिः, 'फलेग्रहिरात्मम्भरिश्च३ ।२।२६ ॥ इति सूत्रे चकारात् कुक्षिम्भरिः । ३ उदरमेव बिभर्ति उदरम्भरिः । त्रीणि स्वीयोदरपूरकस्य ॥
अथ ||४२७॥
आद्यूनः स्यादौदेरिको विजिगीषाविवर्जितें"।
॥ ४२७ ॥ १ आ ईषद् दीव्यति स्म आद्यूनः । आङ्पूर्वः 'दिवु क्रीडादौ ' (दि.प.से.), निष्ठा, 'दिवोऽविजिगीषायाम् ' ८ । २ । ४९ ॥ इति नत्वम्, 'च्छवो: शूट्- '६ १४ ११९ ॥ इत्यूट् । २ उदरे प्रसक्त औदरिकः । 'उदराट्ठगाद्यूने '५ ।२ ६७ ॥ इति ठक्, 'ठस्येकः '७।३ ॥ ५० ॥ किति च ' ७ ॥२ ॥ ११८ ॥ इति वृद्धिः । विजेतुमिच्छा विजिगीषा, तया विवर्जितः, तत्र । द्वे आद्यूनस्य । 'खाऊकड' इति भाषा ॥ उदरपिशाचः सर्वान्नीनः सर्वान्नभक्षकः ॥४२८॥
१. 'कन्' इति ३ ॥ २. अयं पाठो रामाश्रमीसम्मतामरकोषे क्षेपकरूपेण दृश्यते, द्र. ३।३।४४ ॥ पृ. ५५५ ॥ ३. 'गण्डोल:' इति २ ॥ ४. 'गुड' इति ३.४ ॥ ५. 'कोलच्' इत्युणादिगणे ॥ ६. 'कवृ-' इति३ ॥ ७. क्षीरतरङ्गिण्यादौ कवृधातोरभावादत्र वबयोरैक्यन्यायेन कबृधातुर्बोध्यः ॥ ८. द्र. पदचन्द्रिका, भा२, वैश्यवर्गः, श्लो- ६२७, पृ. ७१९ ॥ ९. 'अष्टो' इति १.२ ॥ १०. 'षुहि' इति ३.४ ॥ ११. ' षह शक्यर्थे' इति स्वामी, द्र. क्षीरतरङ्गिणी, दिवादि:, धातुसं१८, पृ. २१० ॥ तत्र " षह पुह संभक्तौ इति दुर्ग: " इत्याह, 'पुह चक्यर्थे' इति सायणः, द्र मा. धातुवृत्तिः, दिवादि:, धातुसं - १९, पृ.४०७ ॥ तत्र "आत्रेयमैत्रेयदुर्गाः 'षह षुह' इति द्वौ धातू पेठुः" इत्याह ॥ १२. 'फेलृ पेलू' इति २.३.४, 'पेलृ फेलृ शेलृ गतौ' इति स्वामिमैत्रेयौ, क्षीरतरङ्गिणी, भ्वादि:, धातुसं-३६१, पृ.८४ ॥ धातुप्रदीपः भ्वादि:, धातुसं - ३४८, पृ. ३९ ॥, 'पेलृ शेलृ फेलू-' इति सायणः, मा. धातुवृत्तिः भ्वादि:, धातुसं - ३५३, पृ.१५० ॥ १३. ‘कुक्षंभरिः' इति १, “गिरिस्तु कनकाचलः कति न सन्ति चाश्मव्रजाः, किटिस्तु धरणीधरः कति न सन्ति भूदारकाः । मरुत् तु मलयानिलः कति न सन्ति झञ्झानिलाः, प्रभुस्तु विबुधाश्रयः कति न सन्ति कुक्षिम्भराः" इत्यत्र केषाञ्चित्प्रयोगः प्रामादिक एव ॥ द्र. तत्त्वबोधिनी (सिद्धान्तकौमुदीटीका), पृ.५६९॥ १४. “चात् कुक्षिम्भरिः । चान्द्रास्तु आत्मोदरकुक्षिष्विति पेठुः । ज्योत्स्नाकरम्भरमुदरम्भरयश्चकोरा इति मुरारिः" इति सिद्धान्तकौमुदी, पृ. ५६९ ॥ १५. तुलनीयोऽमरकोषः ३ । १ । २१ ॥
For Private Personal Use Only
३०
४०
५०